Roger Scruton: terugblik op een teder conservatief

Op zondag 12 januari overleed de Engelse filosoof Roger Scruton, hij werd 75 jaar. Een terugblik op die invloedrijke en innemende conservatieve denker en cultuurmens.

Een boegbeeld

Boris Johnson, Brits Eerste Minister, tweette de dag nadien: ‘ We have lost the greatest modern conservative thinker — who not only had the guts to say what he thought but said it beautifully.” Douglas Murray, zijn vriend en geestesgenoot, herdacht hem als ‘one of the kindest, most encouraging, thoughtful, and generous people you could even have known’.

Niet alleen in zijn vaderland maar wereldwijd werd Roger Scruton beschouwd als het boegbeeld van het filosofisch en politiek conservatisme. Scruton was inderdaad ook een vriendelijke, charmante man die op onverdraagzaamheid riposteerde met geduld en een glimlach: hij ging door het leven met een aangeboren, zachtzinnige vorm van humor die hij debiteerde zonder zijn gelaat uit de plooi te trekken. In zijn boek Culture Counts (2007) stelt hij dat lachen ook geluidloos kan en dat het een van de grondstoffen is waaruit cultuur wordt opgebouwd.

Scruton werd op 27 februari 1944 geboren in Buslingthorpe, een klein dorpje met een handvol huizen in Lincolnshire (East Midlands). Hij studeerde aan de universiteit van Cambridge (Jezus College) waar hij in 1973 een doctoraat behaalde. Hij was verbonden aan verschillende universiteiten in de UK en de USA. In 2016 werd hij door Prins Charles in Buckingham Palace tot Sir geridderd omwille van ‘services to philosophy, teaching and public education.’

Moderne homo universalis

Roger Scruton had heel wat meer talent in huis dan een doorsnee leerstoel-filosoof op de academie: hij was auteur, journalist, uitgever (The Salisbury Review), ondernemer, musicoloog, componist (van 2 opera’s), libretti-schrijver, wijnexpert, ruiter en vossenjager,…

Zijn bibliografie omvat een vijftigtal boeken, over filosofie en diverse onderwerpen die alle op een of andere wijze ook met filosofie te maken hebben. Een kleine greep uit die stapel. Hij schreef fictie waaronder filosofische romans (Xanthippic Dialogues, 1998, Perictione in Colophon, 2000); hij was onderlegd in musicologie en een Wagner-expert (Death devoted heart, Sex and the Sacred in Wagner’s Tristan and Isolde, 2004; The Ring of Truth, 2016 en Wagner’s Parsifal, The Music of Redemption, dat nu postuum verschijnt in 2020); hij was beslagen in esthetica (The  Aesthetic understanding, 1983, Beauty,2009 ); hield zich bezig met architectuur (The Aesthetics of Architecture, 1979); hij publiceerde ook een boek over jagen (On hunting, 1998); en, wat hem alvast voor velen nog sympathieker zal maken: hij schreef een wijnkroniek in het linkse blad The New Statesman: de conservatief Scruton kon met rood volk door één deur, het omgekeerde was slechts zelden het geval.

Aanvallen ad hominem

Inderdaad, Scruton werd omwille van zijn conservatieve overtuiging aan beide zijden van de Atlantische Oceaan op universiteiten en in media, al te vaak bastions van intolerante leftists, bekritiseerd, geschoffeerd en verketterd. Erger nog: door onverdraagzaamheid, bekroond met laster, werd hij als academicus een tijd aan de kant gezet en gebroodroofd.

Nog in 2018 besmeurde een malafide journalist van The New Statesman, het linkse blad notabene waarin Scuton zijn wijnkroniek publiceerde, onterecht de reputatie van de nu overleden filosoof door met opzet zijn woorden te verdraaien. Dat artikel groeide uit tot een affaire die Scruton zijn zitje kostte in de Building Better, Building Beautiful Commission, een onafhankelijk instelling die de Britse overheid adviseert over bouwprojecten. De al eerdergenoemde Douglas Murray slaagde erin, samen met medestanders, de waarheid boven te spitten, zodat Scruton uiteindelijk in eer werd hersteld.

Filosofisch voorproever

In de Oxford University Press reeks A Very Short Introduction publiceerde Scruton ook een deeltje over Spinoza (1998). Het werd, net als andere deeltjes van die reeks, in vele Europese talen vertaald. Scruton opende zo voor een breed publiek een deur op het filosofisch oeuvre van Spinoza. Ook in dit geval maakte hij zijn rol als public educator ten volle waar. In 2014 bemachtigde ik een eerste druk van een van zijn leukste boeken: I drink therefore i am.  A Philosopher’s Guide to Wine (2009). Omdat Scruton in dat boek ook over Spinoza schreef en ik zelf ook warmloop voor een mooie fles, schreef ik al eens eerder een tekst over dit boek.

Kan men Scruton beter gedenken dan door zijn wijnboek nog eens een keertje uit de kast te halen en er enkele passages in te herlezen in het gezelschap van een Vosne-Romanée, Les Petits Monts, 2015? Op de achterzijde van de stofwikkel tref ik over dit boek het volgende:  ‘A good-humoured antidote to the pretentious clap-trap that is written about wine today and a profound apology for the drink on which civilisation was founded’.

Een trap onder de kont van wijnzwetsers wereldwijd. Vintage Scruton, volledig in lijn met Boris Johnsons tweet.

Geurig wijntje & sigaartje

I drink, therefore I am is ook een amusant boek dat besluit met een Appendix: What to Drink with What. Daarin verklapt Scruton als ervaringsdeskundige de lezer welk wijntje het best harmonieert en gedegusteerd wordt bij de lectuur van een rijtje filosofen die hij de revue laat passeren. Het zijn filosofen die zó nauw aan Scrutons hart liggen dat hij hen de allerhoogste eer verleent: een ‘luie-stoel-lectuur’, onder het genot van een geurig sigaartje en een passende wijn. Ook Spinoza werd een dergelijke lectuur waardig geacht.

Hieronder de vertaling van wat hij in de Appendix over Spinoza schreef.

‘Vertrekkend van conclusies die Descartes niet kon hard maken, namelijk dat de bouwstenen van de wereld ofwel substanties zijn, ofwel attributen, ofwel modi, nam Spinoza zich voor te bewijzen, ten eerste dat er ten minste één substantie bestaat en ten tweede, slechts één enkele en dat al het overige een ’modus’ is van die substantie, begrepen als een van beide attributen van geest en lichaam (denken en uitgebreidheid). Het is niet deze theorie die hem in onmin bracht met de Hollandse calvinistische overheid. Die was meer verontrust over zijn pogingen om een politiek verhaal te vertellen waarin de vrijheid van het individu het ultieme doel is van de staat. Om deze vriendelijke en frugale persoonlijkheid te eren, lijkt het me passend om een Bourgogne te drinken uit het goedkopere prijssegment. Inderdaad de laatste keer dat ik begreep wat Spinoza bedoelde met het begrip ‘attribuut’ was in het gezelschap van een glas rode Mercurey, Les Nauges, 1999. Helaas, ik dronk nog een glas voor ik er toe kwam om mijn inzichten op papier te zetten en ik ben er verder nooit meer in geslaagd om die terug te vinden.(…)’

Tja, Spinoza en zijn dubbelzinnigheden… In de editie van 21 december 2019 van het Britse weekblad The Spectator, schreef Scruton een kroniek van zijn laatste levensjaar: My 2019. Ziehier wat hij noteerde drie weken voor zijn overlijden:

‘December

During this year much was taken from me — my reputation, my standing as a public intellectual, my position in the Conservative movement, my peace of mind, my health. But much more was given back: by Douglas Murray’s generous defence, by the friends who rallied behind him, by the rheumatologist who saved my life and by the doctor to whose care I am now entrusted. Falling to the bottom in my own country, I have been raised to the top elsewhere, and looking back over the sequence of events I can only be glad that I have lived long enough to see this happen. Coming close to death you begin to know what life means, and what it means is gratitude.’

Scruton obiit, scripta sua permanebunt: hij is in de conservatieve denkrichting een niet te missen stapsteen en zal dat ongetwijfeld ook blijven. Hoed af en 10 minuten stilte, graag.

Aanbevolen :

www. roger-scruton.com : Sir Roger Scrutons website

Youtube: tal van video’s ( lezingen, interviews) over Scruton

https://www.spectator.co.uk/2019/12/roger-scruton-my-2019/