Op 23 mei werd een Ryanair-vlucht van Athene naar Vilnius op spectaculaire wijze onderbroken. De bemanning van de Boeing 737-800 meldde volgens het officiële Telegram-kanaal van het persbureau van de Wit-Russische regering een bom aan boord te hebben. Hierop vertrok volgens het kanaal op persoonlijk bevel van Aleksandr Loekasjenko een MiG-29 die het passagiersvliegtuig begeleidde en dwong het net voor de Litouwse grens naar de luchthaven van Minsk te vliegen.

Onder de titel ‘Wit-Rusland beschermt Europa’ werd vol trots meegedeeld dat na een signaal om hulp, de autoriteiten onfeilbaar reageerden om het toestel dat zich in nood bevond, binnen te halen in Minsk: ‘Het voornaamste in deze situatie was de veiligheid en de levens van mensen! Belangrijk: naar Vilnius was het aanmerkelijk dichterbij geweest, maar de bemanning riep speciaal de hulp in van Minsk!’

Blogger aan boord

Aan boord van het Ryanair-toestel bevond zich de 25-jarige oppositieblogger en journalist Roman Protasevitsj. De Wit-Russische reporter was al in januari vorig jaar uitgeweken naar Polen om een op handen zijnde arrestatie te ontlopen. Hij werkte in het buurland als redacteur voor het Telegram-kanaal Nexta en andere oppositionele media.

Op 12 februari van dit jaar werd hij samen met medeoprichter van Nexta, de 22-jarige Stepan Poetilo op de KGB-lijst van terroristen geplaatst. De beide jongemannen werd organisatie van massale protesten en ‘agressie en het creëren van vijandelijkheden op basis van sociale status tegenover vertegenwoordigers van de staatsmacht en ordebewaarders’ ten laste gelegd. Met berichten en aanwijzingen over plaats en tijdstip van de demonstraties coördineerden ze via Telegram de protesten en wijkacties. Ook publiceerden ze nieuws over corruptieschandalen en politiegeweld. De Wit-Russische autoriteiten eisten al meerdere malen de uitlevering van Poetilo en Protasevitsj.

Wachten in de transitzone

Bij landing in de Wit-Russische hoofdstad moesten alle passagiers het vliegtuig verlaten. Een van de inzittenden vertelde de Litouwse nieuwssite delfi dat Protasevitsj, toen bekend werd dat het toestel richting Minsk vloog, begon te trillen en zei dat hem daar de doodstraf wachtte. Bij aankomst op de luchthaven moesten alle passagiers van boord en werden ze in de transitzone een voor een gefouilleerd. Ook de bagage werd uit het toestel gehaald en grondig doorzocht.

De blogger werd al snel weggevoerd door militairen. Ook zijn vriendin en vier andere passagiers die de Russische nationaliteit zouden bezitten, kwamen niet aan in Vilnius. De andere 117 inzittenden konden hun vlucht na drie uur spanning vervolgen en kwamen tegen 21 uur aan in de Litouwse hoofdstad.

Gespierde man met leren koffertje

Bij het inchecken stuurde Protasevitsj berichten aan een collega waarin hij doorgaf dat een man hem in het Russisch een domme vraag stelde en onderwijl met zijn mobiele telefoon probeerde een foto van zijn ticket en paspoort te maken: ‘Lachen, kennelijk zit de KGB (Wit-Russische geheime dienst) achter me aan. Ik weet het niet zeker, maar het is wel verdacht, vooral omdat die figuur achter mij in de rij stond en toen hij aan de beurt was snel rechtsomkeert maakte en verdween. Hij is van middelbare leeftijd, gespierd, kalend. In een T-shirt en lichte broek. Hij draagt een leren koffertje bij zich.’

Internationale reacties

De president van Litouwen eiste via Twitter de onmiddellijke vrijlating van de Wit-Russische blogger. Svetlana Tichanovskaja, de in ballingschap levende enige kandidaat van de oppositie tijdens de presidentsverkiezingen van augustus 2020 deelde mee dat iedereen die vanaf nu het Wit-Russische luchtruim doorkruist zijn leven niet meer zeker is. Zelf had ze onlangs dezelfde vlucht genomen na een ontmoeting met de Griekse president.
Tichanovskaja eiste Wit-Rusland uit te sluiten van de Internationale Burgerluchtvaartorganisatie. De organisatie zelf liet weten dat de gedwongen landing in Minsk in strijd zou kunnen zijn met Conventie van Chicago, het Verdrag inzake de internationale burgerluchtvaart. Verschillende landen riepen de Wit-Russische ambassadeur op het matje om uitleg te verschaffen over het incident.

De lange arm van het Kremlin?

Een mensenrechtenactivist in Minsk die anoniem wenst te blijven, liet weten dat de professionaliteit van de actie doet vermoeden dat de Russische geheime dienst FSB een flinke vinger in de pap heeft: ‘Een dergelijke uitdaging van het Westen is voor Loekasjenko op het moment totaal overbodig. Vooral omdat het slechts ging om één persoon in handen te krijgen. Poetin komt zoiets echter zeer gelegen. Hierdoor drijft Wit-Rusland alleen maar verder af van West-Europa in de handen van Rusland.’

De vader van Roman Protasevitsj, een voormalige militair die inmiddels in het buitenland verblijft, is eveneens de mening toegedaan dat de Wit-Russische geheime dienst deze operatie niet alleen heeft kunnen uitvoeren.

Doodstraf in het verschiet

Over het verdere lot van Roman Protasevitsj, zijn vriendin en de vier Russen is op het moment nog niets bekend. Al naar gelang de interpretatie van de rechter, is het het niet ondenkbaar dat de oppositiejournalist wegens ‘terrorisme’ tot de doodstraf wordt veroordeeld. Aan boord van het toestel werd overigens geen bom gevonden.