De EU moet zich volgens Charles Michel tegen 2030 opmaken voor een nieuwe – en bijzonder stevige – uitbreidingsronde. Ook de Franse president Macron lijkt op die lijn te zitten. Maar de Europese Commissie veegt die plannen prompt van tafel. Ursula Von der Leyen beseft maar al te goed dat zowel de huidige EU als de nieuwe kandidaat-leden niet klaar zijn voor zo’n uitbreiding.

De laatste echt grote Europese uitbreidingsgolf dateert al van 2004, toen Cyprus, Tsjechië, Estland, Hongarije, Letland, Litouwen, Malta, Polen, Slowakije en Slovenië lid werden van de club. In 2013 was Kroatië de voorlopig laatste nieuwkomer. Turkije zit als sinds 1987 in de wachtkamer, maar in 2018 werden de toetredingsonderhandelingen bevroren als reactie op de autoritaire koers van president Erdogan.

Verder zijn het vandaag, naast Oekraïne, vooral landen uit de Balkan die aan de Europese poort staan te drummen: Albanië, Bosnië-Herzegovina, Montenegro, Servië, en ook Noord-Macedonië en Moldavië. In 2020 bereikten de EU-lidstaten overeenstemming over een nieuwe aanpak om het uitbreidingsproces geloofwaardiger en dynamischer te maken. Sindsdien wordt er vooral in thematische clusters onderhandeld. Maar de oorlog in Oekraïne zette het debat over een verdere uitbreiding intussen op scherp. De EU-leiders beseffen dat ze er alles aan moeten doen om de Europese integratie van de Westelijke Balkan te versnellen, in een poging om die landen voor altijd aan de Russische invloedssfeer te onttrekken.

Obstakels

Dat Charles Michel, als voorzitter van de Europese Raad, begin deze week uitgerekend in Slovenië voor een nieuwe uitbreidingsgolf pleitte, was dus geen toeval. De leiders van de Westelijke Balkan hadden daar verzamelen geblazen, en zij tonen zich al langer misnoegd over het trage toetredingsproces. De kandidaat-lidstaten moeten aan een ellenlange lijst met voorwaarden en hervormingen voldoen. Gaande van vaak bijzonder ingrijpende juridische hervormingen over een afstemming van het buitenlands en handelsbeleid tot een waslijst aan economische hervormingen.

Minstens even essentieel is de vaststelling dat er ook binnen de EU zelf tal van obstakels en drempels liggen die een forse uitbreiding met acht landen niet bepaald evident maken. De allerbelangrijkste zijn de verdere financiering van de EU én het weinig flexibele Europese beslissingsproces, dat quasi altijd volledige unanimiteit vereist.

Jarenlange geldstromen

Uiteraard beseft Michel dat zelf uiteraard ook maar al te goed. Hij riep in Slovenië dan ook op om in de volgende EU-langetermijnbegroting alvast rekening te houden met de uitbreidingsdoelstellingen. Hij pleitte er niet voor om de unanieme besluitvorming volledig overboord te gooien, maar zette wel de deur op een kier voor aanpassingen in het Europese verdrag. Tegelijk lijkt hij ook in te zien dat er bij de gemiddelde Europeaan momenteel bijzonder weinig animo bestaat voor een nieuwe uitbreiding én jarenlange geldstromen richting Oost-Europa.

‘We moeten ervoor zorgen dat we de harten van de mensen mee hebben,’ zei hij nog. Michels woorden waren amper koud of een woordvoerder van de Europese Commissie veegde meteen al zijn voorstel van tafel om tegen 2030 een aantal nieuwe lidstaten op te nemen: ‘Charles Michel heeft Commissievoorzitter Von der Leyen niet geraadpleegd over zijn voorstellen. Nieuwe lidstaten kunnen enkel toetreden als ze aan alle voorwaarden voldoen.’

Europa met twee snelheden

Toeval of niet, ook de Franse president Macron sprak zich deze week – in ietwat voorzichtiger termen – uit voor een verdere uitbreiding van de EU. Al legde hij daarbij meteen ook de piste op tafel van een ‘Europa met twee snelheden’. Macron weet heel goed dat de integratie van een groot aantal landen met een veel lagere levensstandaard financieel een bijzonder zware dobber wordt. Daarnaast is er de terechte bezorgdheid over het EU-beslissingsproces. Zonder ingrijpende hervormingen, wordt een EU met 33 of zelf 35 lidstaten een totaal onbestuurbare tanker. Ten bewijze daarvan: de jarenlange impasse over het Europese migratiebeleid, waarbij niet enkel de klassieke links-rechts tegenstelling maar vaak ook de totaal tegenovergestelde belangen van lidstaten elke doorbraak verhinderden.

Toch kreeg ook Macron al meteen politieke tegenwind. De Oostenrijkse minister van Buitenlandse Zaken Alexander Schallenberg toonde zich op een bijeenkomst in Tirol een uitgesproken tegenstander van ingrijpende hervormingen van de EU-basisverdragen alvorens nieuwe lidstaten toe te laten. ‘We hebben geen institutionele hervormingen nodig’, reageerde hij. ‘Mensen die zeggen dat de EU enkel kan uitbreiden na institutionele hervormingen willen eigenlijk van geen uitbreiding weten. Het enige wat we nodig hebben, is meer politieke wil.’ Of die vandaag wijdverspreid is in Europa lijkt hoogst twijfelachtig.

2030

Nieuwe EU-uitbreiding tegen 2030? Onhaalbaar én onverkoopbaar

2030: Portrait de la Belgique dans dix ans