De groep 55+ op onze arbeidsmarkt is in de geschiedenis nog nooit zo groot geweest. Dat zal de komende jaren onder grote druk zetten. De volgende vijf jaar moet maar liefst 13 procent van onze totale beroepsbevolking vervangen worden. In het eerste decennium van deze eeuw was dat maar 7 procent. De veranderingen binnen deze groep zijn ook spectaculair.

In 1988 werkte nog een op de drie mannelijke 55-plussers. Meer nog dan de jongeren zijn zij het die de grote klappen van de tewerkstellingscrisis uit de jaren ‘70 hebben opgevangen. Sinds het einde van de jaren ‘90 is een heropleving ingezet. Nu werken er al twee op drie. Bij de vrouwen is het nog veel spectaculairder. In 1988 was nauwelijks 8 procent van hen aan het werk; nu is dat 56 procent, maar liefst een verzevenvoudiging.

Heeft dit nu ook geleid tot een betere algemene reputatie van de 55-plusser? Een overzicht van de verschillende adjectieven die gebruikt worden voor 55+ kan hier misschien enig licht in de duisternis werpen.

Bejaard

Laat ons beginnen met het adjectief bejaard. Bejaarden associëren we vandaag met een leeftijd boven de 80. Maar in de jaren 70 hadden we het nog onomwonden over bejaarde werknemers; dat sloeg toen op 50+.

Er zijn toen CAO’s (collectieve arbeidsovereenkomsten) afgesloten over bejaarde werknemers. Bijvoorbeeld de CAO over het brugpensioen die eind 1974 werd afgesloten. Het grappige is trouwens dat die CAO’s doorheen de jaren geregeld aangepast zijn, maar dat de term bejaard is blijven staan. Soit, niemand zal nu nog het adjectief bejaard gebruiken voor een 50-plusser op de arbeidsmarkt.

Oud

Het meest populair vandaag is oud. In de media, maar ook in academische geschriften, wordt 55+ meestal als oud, of als ouder neergezet. Let wel, in deze is er duidelijk sprake van een verschuiving. De leeftijdsgrens voor oud is opgeschoven naar boven. Aan het einde van de vorige eeuw lag die grens op 50. Zelfs 45+ kwam toen regelmatig in beeld. Het klopt dat de gemiddelde leeftijdsverwachting toen iets lager lag, maar ook toen had je als 45-jarige nog zeer veel levensjaren voor je.

De dieperliggende vraag is of adjectieven als oud en oudere ook relevant zijn voor de arbeidsmarkt.

Het adjectief oud levert sowieso problemen op. Als we aan mensen vragen welke leeftijd ze op oud plakken, dan komt er sowieso een leeftijd van boven de 65 uit de bus. Vanuit dat perspectief bestaat er op de arbeidsmarkt niet zoiets als oud, tenzij we het hebben over mensen die echt lang na de pensioengerechtigde leeftijd blijven doorwerken. Deze groep bestaat, neemt ongetwijfeld toe, maar blijft een beperkt segment op onze arbeidsmarkt. Bovendien hangt aan het label oud ook een negatieve connotatie vast. We kennen allemaal de stereotyperingen: niet flexibel, te duur, niet veranderingsbereid, geen interesse in technologische veranderingen, enzovoorts. Dat is voor sommigen het argument om dit label zo weinig mogelijk te gebruiken.

Ouderen

Wat dan met ouderen? Een oudere is niet zomaar gelijk te stellen met oud, ook al gebeurt dit standaard in het geschreven en gesproken woord. Maar het gaat hier om een comparatief gegeven. Een oudere is ouder dan iemand anders. Daar kan op het eerste gezicht niemand iets tegen inbrengen. Ook dertigers en veertigers zijn in die betekenis oudere, want ouder dan respectievelijk twintigers en dertigers. Maar in deze vergelijkende betekenis wordt oudere nooit gebruikt, tenzij in heel specifieke segmenten zoals in de wereld van de professionele sport waar je als dertiger al als oudere kunt gelabeld worden. Zelfs daar zijn de zaken trouwens in beweging. Messi is er intussen 36, Ronaldo zelfs 39… In ons taalgebruik zijn oud en oudere dus synoniemen. De bezwaren tegen oud gelden ook voor oudere.

Ervaren

Het meest populaire alternatief voor oud is ervaren. In tegenstelling tot oud heeft ervaren een positieve connotatie. Het wordt soms zelfs als synoniem voor wijs gebruikt. Sommigen pleiten er dan ook voor om ervaren als standaard te gebruiken voor 55+.

Het klopt dat iedereen met oplopende leeftijd almaar meer ervaring heeft, maar het is een hardnekkige misvatting om dit per definitie als positief te bestempelen. We hebben positieve en negatieve ervaringen. De negatieve kunnen na verloop van tijd zwaar beginnen wegen. Bepaalde kennis en vaardigheden blijken na verloop van tijd niet meer nuttig, en ze kunnen zelfs in de weg zitten van nieuwe kennis en ervaring. Ontleren is in de praktijk even belangrijk als leren, en vermoedelijk ook moeilijker.

De belangrijkste oefening die een 55-plusser moet maken bij een ontslag is kritisch nagaan welke kennis en expertise wel en welke niet meer nuttig is

Een ander belangrijk punt is dat veel ervaring vaak heel bedrijfsspecifiek is, van grote waarde binnen een specifiek bedrijf maar veel minder daarbuiten. Het is iets waar velen zich op verkijken. Ze overschatten hun feitelijk inzetbare kennis en vaardigheden op de arbeidsmarkt.

Ervaring is dus helemaal niet zomaar positief. De belangrijkste oefening die een 55-plusser moet maken bij een ontslag is dan ook kritisch nagaan welke kennis en expertise wel en welke niet meer nuttig is. Dit kan voor alle duidelijkheid heel confronterend zijn; externe hulp is daarom vaak aangewezen.

Deze discussie staat, voor alle duidelijkheid, los van de vraag welke competenties toenemen met oplopende leeftijd en welke afnemen. Het is een sterk gangbaar idee dat alle competenties na verloop van tijd afnemen. Dat klopt uiteraard ook niet. Sommige competenties kunnen toenemen tot op hogere leeftijd. Hetzelfde geldt voor de leeftijdsdiscriminatie op de arbeidsmarkt. Ook dat fenomeen kan niet ontkend worden.

55+

Er is dus niet meteen een adjectief geschikt om de gemiddelde 55-plusser te typeren. Noch oud, oudere of ervaren kunnen de kritische toets doorstaan. Het adjectief bejaarde is gelukkig al eerder afgevoerd. Maar welk adjectief kan dan wel?

Mijn antwoord daarop is een simpele vraag: waarom is er een adjectief nodig? Benoem een 55-plusser zoals hij/zij is, een 55-plusser. Daar kan geen discussie over bestaan. Leeftijden zijn alsnog onomstreden, vandaar dat ze trouwens populair zijn om beleid aan op te hangen. 55+ is impliciet een ode aan de verscheidenheid, aan de diversiteit. Je hebt meer en meer actieve 55-plussers, maar er zijn er zeker ook die alle negatieve connotaties bevestigen. Je hebt zeker ook veertigers die in hun feitelijk gedrag op de werkvloer en/of daarbuiten al alle kenmerken hebben van wat we met oud stereotyperen.

Het wordt niet meteen rozengeur en maneschijn, maar voor de 55-plusser lagen de kaarten nooit beter.

50-plusser

Bejaard, oud of ervaren?