Op 15 juli 2022 besloot de Europese Unie om voor de bestrijding van migrantensmokkel nauwer samen te werken met de republiek Niger. Niger ligt vrij noordelijk in Afrika, onder Algerije en Libië, en vormt al jaren een belangrijk smokkelpunt voor migranten. De gezamenlijke inspanningen zullen volgens de Unie ‘levens redden, criminele netwerken verstoren, voorkomen dat migranten slachtoffer worden van geweld en hun grondrechten beschermen’.

Agadez

Agadez is de op vier na grootste stad van Niger en wordt de ‘smokkelhoofdstad van West-Afrika’ genoemd. Al jarenlang opereren mensenhandelaars er openlijk onder gedogen van de lokale overheden, zo bleek uit een Terzake-reportage van 12 juli 2016. Tegen betaling en onder valse motieven worden mensen naar Libië (ten noorden van Niger) gesmokkeld.

Agadez was oorspronkelijk de grootste doorvoerhaven van West-Afrika naar Europa. Dat kwam omdat de stad het belangrijkste toegangspunt tot de Sahara vormde, en daardoor ook de efficiëntste weg naar Noord-Afrika of Europa. Vrijwel heel Agadez is op de een of andere manier betrokken bij de mensensmokkel. Zo verlenen inwoners onder andere onderdak en noodzakelijke voedingsmiddelen aan migranten. Voor een groot deel van de bevolking maakten deze illegale activiteiten het hoofdinkomen uit, maar dat veranderde in 2016.

De Europese Unie voerde – in samenwerking met de Nigerese autoriteiten – verschillende maatregelen in die de migratie-business aan banden legden. De Europese autoriteiten zorgden bijvoorbeeld voor jacht en vervolging op mensensmokkelaars. De pick-ups waarmee men illegaal migranten vervoert, werden in beslag genomen. Die maatregelen hadden effect, want uit cijfers van de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) bleek dat de migratie vanuit Agadez met maar liefst 75 procent afnam.

Kommer en kwel

Aan de strenge maatregelen waren ook negatieve gevolgen verbonden. Voor veel Nigerezen viel – door de Europese maatregelen – de voornaamste inkomstenbron weg (supra). Onderzoek van het Clingendael Instituut toont daarnaast aan dat de mobiliteit van West-Afrikanen wordt bemoeilijkt door de strengere grensbewaking.

Zestien Afrikaanse landen beschikten aanvankelijk over een soort van Schengen-zone, waarbij vrij reizen verzekerd werd. Dat systeem stond bekend als ECOWAS. Aan dat vrij verkeer maakte de Europese Unie een einde. De nieuwe maatregelen sloten bekende routes af, en dus gingen migranten op zoek naar nieuwe wegen, via… smokkelaars.

Niet te verwarren

‘Migrantenhandel’ en ‘migrantensmokkel’ zijn twee niet te verwarren begrippen, al is het onderscheid niet altijd eenvoudig te maken. Een migrantensmokkelaar vervoert migranten (weliswaar op illegale wijze) over de grenzen naar Europa, maar buit hen niet uit. Illegale transporten zijn niet zonder gevaar, en regelmatig worden migranten levenloos aangetroffen vooraleer ze hun bestemming bereikt hebben.

Soms blijken migrantensmokkelaars, ook migrantenhandelaars te zijn. Een migrantenhandelaar heeft naast het vervoeren van een migrant, ook de bedoeling om die persoon uit te buiten. Zo worden migranten frequent misbruikt voor seksuele uitbuiting, afpersing of orgaanhandel.

Samenwerking

Migrantensmokkel is geen eenvoudig aan te pakken probleem, en volgens sommigen zelfs ‘noodzakelijk kwaad’. De Europese Unie benadrukt dat het bestrijden van migrantensmokkel ‘a shared challenge is, that requires robust cooperation and coordination with key partner countries along migration routes, in line with the EU’s overarching approach to migration’.

De Europese Unie werkte in het verleden al samen met Niger in het Sahel-gebied. Daar organiseerden beide partijen verschillende initiatieven om migratie- en veiligheidskwesties aan te pakken. De samenwerking tussen Niger en de Europese Unie en het wederzijdse engagement, komen volgens de Europese Unie nu in een hogere versnelling.

Commissaris voor Binnenlandse Zaken, Ylva Johansson, verklaarde hierover: ‘We are taking a crucial step in efforts to combat migrant smuggling and are making progress towards achieving the objectives set out in the New Pact on Migration and Asylum. Niger has long been a key partner in terms of addressing security challenges and managing migration and I am delighted that today we are jointly launching an operational partnership to tackle migrant smuggling in order to consolidate and ramp up our efforts’.

(‘We zetten een cruciale stap in de strijd tegen migrantensmokkel en boeken vooruitgang op weg naar de verwezenlijking van de doelstellingen van het New Pact on Migration and Asylum. Niger is al lang een belangrijke partner bij het aanpakken van veiligheidsproblemen en het beheren van migratie en ik ben blij dat we vandaag samen een operationeel partnerschap opzetten om migrantensmokkel aan te pakken en zo onze inspanningen te consolideren en op te voeren.’)

Bredere inspanningen

De Europese Unie beschouwt de samenwerking met Niger als een deel van een groter project rond migratie. Er werden verschillende mogelijke acties vastgelegd, die overigens aangepast kunnen worden als de ‘as the context surrounding migration and the phenomenon itself evolve’.

Zo zal het succes van het gemeenschappelijk onderzoeksteam (Joint Investigation Team) in Niger worden gestimuleerd. Een gemeenschappelijk onderzoeksteam (GOT) is één van de meest geavanceerde instrumenten van de internationale samenwerking in strafzaken, en bestaat uit een overeenkomst tussen autoriteiten van twee of meer staten met de bedoeling om strafrechtelijk onderzoek te verrichten.

Sinds 2017 werden meer dan 700 criminelen gearresteerd en meer dan 400 gerechtelijke procedures gestart. De samenwerking tussen de Unie en Niger zal de werking van het gemeenschappelijk onderzoeksteam maximaliseren en de banden met andere operationele activiteiten in de regio versterken om migrantensmokkel aan te pakken.

De Europese Unie zal ook nieuwe voorlichtings- en bewustmakingscampagnes worden lanceren, waarin de risico’s van onregelmatige migratie en migrantensmokkel worden uitgelegd en mogelijke alternatieven worden geschetst. Door de verhalen van mensensmokkelaars aan de kaak te stellen, willen de campagnes migranten informeren en hun beslissing om te migreren beïnvloeden.

Grensbeheer

Er wordt momenteel ook gewerkt aan een overeenkomst tussen Frontex en Niger. Frontex is het Europees Grens- en kustwachtagentschap, opgericht in 2004. De organisatie moet de lidstaten van de Europese Unie en de met Schengen geassocieerde landen bijstaan bij de bescherming van de buitengrenzen en het vrij verkeer.

In 2016 werd het Agentschap uitgebreid. Het takenpakket werd verbreed van migratiebeheersing naar grensbeheer en de organisatie kreeg meer verantwoordelijkheden bij de bestrijding van grensoverschrijdende criminaliteit. Inmiddels wordt Frontex erkend als één van de hoekstenen van de ruimte van vrijheid, veiligheid en recht van de Europese Unie.

De Nigerese autoriteiten zullen in de nabije toekomst door Frontex ondersteund worden, om zo legale grensoverschrijdingen te vergemakkelijken en illegale migratie en grensoverschrijdende criminaliteit aan te pakken.

Agadez

Europese Unie wil sterker optreden tegen migrantensmokkel