Het is een populaire gedachte bij sommige arbeidsmarktexperts dat er bij het beleid en bij de media veel te veel focus is op het aantal werklozen en veel te weinig op de veel grotere groep van inactieven. Dat zijn mensen die niet werken en ook geen werk zoeken.

Stijn Baert, de bekendste arbeidsmarktexpert in Vlaanderen, heeft het over het ijsberg-principe. Het kenmerk van een ijsberg is dat maar een klein gedeelte boven water te zien is. Het grootste deel zit onder water. De werkloosheid is dan het gedeelte dat boven water zit, de groep inactieven zit veilig verborgen.

‘Maar liefst 1.3 miljoen van de 25- tot 64-jarigen zijn inactief: ze werken niet en zoeken geen werk. Alleen een paar zuidelijke landen doen het even slecht’ zo liet Baert vorige week optekenen in Het Laatste Nieuws’. Zo’n getal van 1.3 miljoen (Belgisch cijfer) hakt er natuurlijk in, met veel verontwaardiging op de sociale media, koren op de molen van de verzuurde burger. Zovelen die niet werken, en ik maar betalen. Ik heb én als expert én als burger grote problemen met de uitspraak van Baert.

De ijsberg smelt

Wat om te beginnen ontbreekt, is het tijdsperspectief. Ja, er is nog altijd een grote groep inactieven. Maar die groep neemt wel systematisch af. In 1988 ging het in Vlaanderen om 36% van de groep tussen de 20 en 65 jaar. Dat is de afgelopen decennia gedaald naar 21%. De ijsberg is dus al met zo’n 40% gesmolten. Dit buiten beschouwing laten is gewoon niet ok. Er waren nooit minder mensen inactief dan nu.

Er waren nooit minder mensen inactief dan nu

Maar er is meer. Bij de werklozen gaat het al bij al om een redelijk homogene categorie. Het gaat om mensen die beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt maar geen baan hebben. Bij de inactieven gaat het om de meest uiteenlopende profielen: een groep zieken en invaliden, huisvrouwen (en enkele mannen), studenten, vroeggepensioneerden en een restcategorie. Het is gewoon niet ok om al die groepen op een hoop te gooien.

De tanker keert, zij het moeizaam

Er is om te beginnen een groep die gewoon niet kan werken, bijvoorbeeld bij de groep zieken en invaliden. Het klopt dat in België en in mindere mate in Vlaanderen de groep zieken en invaliden buitenproportioneel gegroeid is het voorbije decennium. Er zijn ook sterke aanwijzingen dat een groep om verschillende redenen bewust de overgang heeft gemaakt van de werkloosheid naar de ziekte en invaliditeit. Belangrijke redenen zijn het voordeliger statuut en de daarmee verbonden relatieve bescherming tegen activering. Lees: in dat statuut liet men je meer ongemoeid.

Sinds 2015 poogt men deze tanker te keren, eerst nagenoeg zonder resultaat, maar de voorbije jaren is er toch vooruitgang. Binnen de groep inactieven is er ruimte voor progressie. Deze groep maakt nu zes procentpunten uit van de 21% inactieven. Dat is iets meer dan een kwart. Het moet mogelijk zijn om daar twee, misschien wel drie procentpunten af te pitsen.

Waar is dan nog winst te halen? Bij de studenten alvast niet. Bij de vroeggepensioneerden wellicht wel. Deze groep maakt nu 5 procentpunten uit van de 21% inactieven. Daar zitten veel mensen bij die na een loopbaan van 42 jaar de arbeidsmarkt verlaten hebben. Profiteurs kun je dat in geen geval noemen. Maar de groep werkenden na 55 blijft stijgen. En het effect van de verhoging van de pensioenleeftijd zal zich de komende jaren ook nog doen voelen. Ook bij die groep kan wellicht twee procentpunt winst worden behaald.

Blijven over de huisvrouwen. Het blijft een fundamenteel recht om te kiezen om geen betaald werk te verrichten als daar tenminste geen uitkering tegenover staat. Ik raad het zelf iedereen af maar het blijft de persoon zelf die beslist. Al kunnen we er tegelijk niet blind voor zijn dat die keuze (voor de vrouw) soms door de partner (de man) afgedwongen wordt. Iedereen kijkt dan met wantrouwen naar onze allochtone medeburgers maar we vergeten dat nauwelijks enkele decennia geleden dit in Vlaanderen ook niet ongewoon was. Ik ben net oud genoeg om dat nog volop te hebben meegemaakt in de jaren 70.

De groep huisvrouwen maakt wel maar drie procentpunt uit van de groep invaliden (of zo’n 14% in totaal). Ik schat daar de potentiële winst op één procentpunt.

Alles samen geeft dit een potentiële winst van zes, maximaal zeven procentpunten. Toch nog altijd maar één derde van de huidige inactieven. Dat van die ijsberg klopt dus niet. Die ijsberg is aan het smelten en het deel onder water is maar voor maximaal één derde activeerbaar. Door je toch te richten op de totale groep van inactieven, culpabiliseer je ten onrechte een grote groep, vooral kwetsbare mensen. Dit is niet alleen onethisch, het is ook totaal niet nodig: je jaagt een groep burgers onnodig op stang.

Voorbij de full employment?

Als Vlaanderen er in zou slagen om het aandeel inactieven te verminderen van 21 naar 15 à 14% dan zou het meteen aansluiten bij de toplanden in Europa en in de wereld. Vlaanderen zou dan een werkzaamheidsgraad kennen van maar liefst 84%. In eerdere bijdragen voor Doorbraak heb ik al gezegd dat we bij 80% (Vlaanderen zit nu op 77%) over full employment. Maar het is, zoals hierboven aangetoond, niet onmogelijk om daar nog boven te gaan. Alleen zal dit veel inspanningen vragen en de vraag is of we die energie niet beter elders inzetten. Wordt vervolgd.

arbeidsmarktexpert

De smeltende ijsberg