De Franse film Le scaphandre et le papillon – de duikklok en de vlinder – is gebaseerd op het verhaal van een hoofdredacteur van modetijdschrift Elle, Jean-Dominique Bauby. Hij raakte na een beroerte totaal verlamd en dicteerde toen letter voor letter een boek met behulp van iemand die het alfabet afging met de meest gebruikte letters eerst, en stopte wanneer Bauby met zijn linkeroog knipperde. Als het aan Tesla-baas Elon Musk en zijn neurotechnologiebedrijf Neuralink ligt, zal een toekomstige Bauby het minder zwaar krijgen. Althans, volgens Musk zelf.

Vorige week kreeg de eerste mens een microchip in zijn hersenen geïmplanteerd. Via duizenden microscopische draadjes (dikte: een kwart van een haar) kan nu met elektrodes activiteit in de hersenen van deze man geregistreerd worden. De Brain-Computer Interface (BCI) ontcijfert deze informatie, en stuurt die naar een computer. Een procedé van Neuralink, een Californisch bedrijf, mede opgericht door Elon Musk in 2016.

‘Telepathisch’

De microchip ter grootte van een munt wordt op dat deel van de hersenen geplaatst van waaruit bewegingen van het lichaam worden gestuurd. Intenties om te bewegen zijn daar ook meetbaar, zelfs als die bewegingen niet uitgevoerd (kunnen) worden. Dat zou iemand in staat stellen alleen met zijn gedachten een muis, of bijvoorbeeld een toetsenbord te bedienen.

Neuralink testte de technologie uit op apen. Het leerde een makaak een videospel te spelen met een joystick, met vruchtensap als beloning. De joystick werd weggehaald waarop de makaak – voorzien van een BCI – in staat bleek het spel te spelen vanuit zijn gedachten.

Blinden laten zien via een microchip in de visuele hersenschors staat ook op het programma

Vanwege het telepathische karakter van deze eerste chip van Neuralink, noemde Musk die ‘Telepathy’. Theoretisch kunnen via deze chip ook omgekeerd signalen naar de hersenen worden gestuurd. Zo kan het kortetermijndoel van dit project worden gerealiseerd: het genezen van neurologische aandoeningen als Parkinson, epilepsie en zelfs dementie. Blinden laten zien via een microchip in de visuele hersenschors staat ook op het programma.

Cochleaire implantaten

Het vak neurotechnologie en deze techniek zijn lang niet nieuw. Er worden bijvoorbeeld al jaren met succes zogeheten cochleaire implantaten gebruikt: minuscule gehoorprotheses in het binnenoor die geluidsignalen elektronisch naar gehoorzenuwen sturen. Ook implantaten om epilepsie in toom te houden bestaan. En er wordt druk gewerkt aan genezing van verlamming via implantaten in of aan het ruggenmerg.

Vorig jaar kon de Nederlandse dwarslaesiepatiënt Gert-Jan Oskam weer lopen nadat een Zwitsers bedrijf implantaten in zijn hersenen en zijn ruggengraat via bluetooth wist te verbinden.

Automaker Nissan kondigde in 2018 zelfs een auto aan die bestuurd zou worden met de gedachten van een chauffeur. Met als voordeel dat de intentie om te remmen altijd een microseconde vóór het daadwerkelijke remmen meetbaar is. Dat zou het verschil tussen leven en dood kunnen uitmaken…

De ultieme communicatie

Musk zou Musk niet zijn als hij niet ook meer futuristische oogmerken had met Neuralink. Hij spreekt over de mogelijkheid mensen via hersenimplantaten letterlijk ‘van gedachten te laten wisselen’. Ook dit idee is niet helemaal nieuw. De kunstmatige stem van professor Stephen Hawking, die aan de spierziekte ALS leed, kan als voorloper worden beschouwd. En collega tech-titaan Marc Zuckerberg van Meta zou al in 2015 geld hebben gestoken in een koptelefoon waarmee je kunt schrijven door alleen te denken.

‘Als je ergens aan denkt of iets voelt, kunnen je vrienden meteen meegenieten. De ultieme communicatie’, aldus de oprichter van Facebook.

Wedijveren met AI

Elon Musk voorzag al in 2016 een mogelijke AI-apocalyps: onbeheersbare groei van artificial intelligence. Zijn uiteindelijke plan met Neuralink is dan ook het menselijke brein met digitale technologie te versterken en te voorzien van een database. Zo zouden we kunnen wedijveren met AI, ‘om niet irrelevant te worden’.

‘Anders kunnen we wel eens zo ver achterblijven bij ultra-intelligente AI, dat wij de huisdieren worden. En dat is nog het minst slechte scenario’, aldus Musk.

Gedachten lezen

Volgens gezaghebbende wetenschappers zijn deze ideeën van Musk volstrekte kolder. Dat zou kunnen. Maar één ding is zeker: niemand verdiende ooit een stuiver aan het onderschatten van Elon Musk. Neuralink is inmiddels vijf miljard waard, al zegt dat ook niet alles.

Het verbeteren van cognitieve en zelfs fysieke vaardigheden via hersenimplantaten roept vanzelfsprekend ethische vragen op. Het zou zeker de maatschappelijke ongelijkheid vergroten: wie zo’n implantaat kan betalen heeft zowel bij sollicitaties als bij sport een onredelijk voordeel, om maar wat te noemen.

Een ander probleem is dat de mogelijkheid om gedachten te lezen ook dichterbij komt. Al in 2019 kwam de Royal Society in Engeland met een rapport over neurale interfaces dat dit risico serieus neemt. Zelfs het relatief primitieve aflezen van signalen in de hersenen dat nu al mogelijk is, kan al als ‘gedachten lezen’ geclassificeerd worden, stelt dit rapport. Het noemt een proef van de Universiteit van Californië, Berkeley, waarbij de gemeten hersenactiviteit van proefpersonen die naar een film kijken, in semantische informatie kan worden vertaald over de inhoud van die film.

Stel je voor…

Intussen is Elon Musk een haatfiguur voor links geworden. Vooral vanwege zijn in hun ogen niet altijd even politiek correcte ideeën. Op de Nederlandse staatstelevisie wordt hij vaak gedemoniseerd en het Algemeen Dagblad vroeg zich af hoe gevaarlijk het is als we een ‘excentriekeling’ als Musk in ons brein toelaten.

GroenLinkse Kamerleden in Nederland waren ontzet over het experiment van Neuralink: ‘Stel je voor dat de commercie toegang krijgt tot onze hersenen, een nachtmerrie!’

Zeker, het is oppassen geblazen. Maar ik zie nog een veel groter risico: stel je voor dat de overheid je gedachten kan lezen…

BCI

Wat wil Elon Musk in ons brein?

Bob Van Dyck: ‘In de toekomst zullen computers kunnen achterhalen aan welke zin we denken’