Nee, een Internationaal Strafhof (ISH) bestond er niet toen die grote oorlog ten einde kwam. Maar dat betekende niet dat de overwinnaars vonden dat oorlogsmisdaden onbestraft mochten blijven. Vooral Britten en Fransen waren het er over eens dat dit onderwerp een prioriteit moest zijn tijdens de Vredesconferentie van 1919.

Schuldige

Om te kunnen straffen moest er natuurlijk een schuldige aangeduid worden. Weinig verassend: de verantwoordelijkheid voor de oorlog werd in de schoenen van de Centrale Mogendheden geschoven. Bovendien hadden die oorlog gevoerd op een barbaarse illegitieme manier, door gebruiken van de oorlog en de basisprincipes van de menselijkheid systematisch te schenden.

Straffen zouden moeten uitgesproken worden door een hooggerechtshof waarin rechters van verschillende nationaliteiten zouden zetelen. Voor dat tribunaal zou zelfs een ‘oud-staatshoofd’ moeten verschijnen. Maar dat laatste vonden de Amerikanen te ver gaan. Zij verzetten zich tegen de vervolging van de ‘Kaiser’. Staatshoofden moesten volgens hen alleen verantwoording afleggen aan de wetten van het eigen land.

Ze verwierpen ook de vervolging van personen ‘schuldig aan misdaden tegen de rechten van de mens’, omdat ze die term te vaag, te arbitrair en te afhankelijk van het individuele geweten vonden. Ze vreesden ook voor een precedent en meer nog: voor een ‘victors justice’.

Onrechtvaardige oorlog

De Europese overwinnaars waren het oneens met hun overzeese bondgenoten. Voor hen was Wilhelm II als opperbevelhebber verantwoordelijk voor het starten van die onrechtvaardige oorlog. De Fransen zouden nooit aanvaarden dat de keizer vrijuit zou gaan en Lloyd George beloofde zelfs een berechting van de man in Londen.

De Duitsers argumenteerden dat echt elk deelnemer aan de oorlog misdaden had begaan. De verderzetting van de geallieerde blokkade na de wapenstilstand was voor hen de allergrootste misdaad en had honderdduizenden burgers het leven gekost. Zij stelden voor dat een neutrale commissie vermeende misdaden zou onderzoeken. Dit was natuurlijk een onaanvaardbaar voorstel voor de overwinnaars. Het zou de verliezers op hetzelfde evenwaardige niveau brengen.

Het compromis, want dat kwam er, stelde dat de keizer uiteindelijk zou vervolgd worden voor de schending van de Belgische neutraliteit. Dat was een zware morele overtreding. Daarnaast zou men hem ook vervolgen voor een inbreuk tegen de onschendbaarheid van verdragen. Maar nergens, noch internationaal, noch nationaal waren er in het recht straffen voorzien voor die misdaden. We kennen het vervolg. Duitsland moest eind juni het Vredesverdrag van Versailles ondertekenen en alle schuld op zich nemen. De praktische uitvoering van de strafartikelen draaide echter uit op een debacle.

Hoe krijg je de keizer uit Nederland?

Wilhelm II kreeg in november 1918 toestemming van Nederland om er tijdelijk te verblijven als privépersoon. Lloyd George, gesteund door de publieke opinie wou Wilhelm en zijn zoon voor de rechter dagen. Maar Britse monarchisten, koning George V op kop, vonden dit een aantasting van hun status.

Ook Japan en de Verenigde Staten (VS) waren tegen elke vorm van berechting, net als onze Albert I. Neutrale monarchen uit Spanje en Zweden vonden het ook maar niets en het Vaticaan speelde een actieve rol in het verzet tegen de mogelijke uitlevering van de ex-keizer. Maar Lloyd George kreeg Clemenceau en Orlando, de Italiaanse premier, op zijn lijn en samen vroegen ze de onmiddellijke uitlevering.

Nederland wist van de verdeelde meningen binnen de geallieerden en maakte duidelijk dat het elk verzoek tot uitlevering zou afwijzen. Neen, ze waren de Duitse oorlogsmisdaden niet vergeten, maar Nederland voelde zich niet gebonden aan de bepalingen van het Vredesverdrag. Lloyd George dreigde met het verbreken van de diplomatieke relaties en met de weigering om Nederland toe te laten tot de Volkenbond, maar hij kreeg nauwelijks steun, zelfs niet van de Fransen. Clemenceau had de bocht ingezet en opperde diplomatisch voor een ‘veroordeling bij verstek’.

Uiteindelijk raakte men het eens: Nederland moest ervoor zorgen dat de keizer niet kon terugkeren naar Duitsland om er de monarchie te herstellen. De Britten protesteerden nog wel, maar de Fransen lieten het lopen en bleven passief. De keizer werd officieel geïnterneerd in Doorn.

De Duitse beklaagden

De geallieerden konden dankzij het Verdrag van Versailles Duitsers berechten voor militaire tribunalen. Maar die geviseerde Duitsers verbleven in de heimat. Zou de enorm zwakke Duitse regering eigen burgers uitleveren? Was dat niet vragen om extra-problemen en dito munitie voor communistische of nationaal-militaristische staatsgrepen?

De geallieerden zagen dat gevaar in en eisten alleen de berechting van een symbolisch aantal personen. Toen alle landen hun lijst hadden opgesteld schrok Lloyd George zich een hoedje: er werden meer dan 3000 aangebracht, waarvan 1058 namen door de Belgen. Lloyd George stelde voor de lijst te reduceren tot 50 tot 60 personen, maar Frankrijk en België, de landen die het meest geleden hadden onder de oorlogsomstandigheden, vonden dit ‘niet kunnen’. Uiteindelijk werden er in het totaal 854 personen beschuldigd waarvan 334 door België.

Op de lijst stonden namen als rijkskanselier Theoblad von Bertmann Holwegg, kroonprins Ruprrecht van Beieren en Paul von Hindenburg. De namen werden gelekt in de pers waarna straatgevechten en demonstraties losbraken en men vreesde voor de val van de al wankele Duitse regering. Ludendorff, von Falkenhayn en von Kluck verklaarden dat hun militaire eer nooit zou toelaten dat ze zouden verschijnen voor een buitenlands tribunaal. ‘Het is aan Duitse tribunalen om de criminelen van die lijst te berechten’ schreef het Berliner Tageblatt. ‘Geen enkele Duitser is bereid om landgenoten te arresteren en om hen te doen verschijnen voor een tribunaal dat geen enkele garantie biedt op gerechtigheid.’ Maar de publieke opinie in België en Frankrijk bleef doof voor dergelijke argumenten.

Compromis

Een compromis was dus nodig en Fransen en Belgen gingen overstag. Duitsland zou zelf de beklaagden mogen berechten voor het Duits hooggerechtshof in Leipzig. Deze toezegging paste binnen het nieuwe Britse beleid van verzoening met Duitsland. Albion vreesde voor een al te grote dominantie van Frankrijk op het Europees vasteland wanneer er nog meer sancties zouden opgelegd worden aan Duitsland. De Verenigde Staten wilden evenmin in het verleden blijven hangen. Voor hen was de oorlog echt voorbij.

Op 23 mei 1921 gingen de processen tegen de Duitse oorlogsmisdadigers officieel van start voor het ‘Kriminalsenat des Reichsgerichts’. De enige ‘Belgische’ zaak die er behandeld werd, pleitte de beul van Geraardsbergen vrij wat leidde tot onbegrip en misnoegdheid in ons land. Duitsland zou ook systematisch weigeren om ook maar één landgenoot aan België uit te leveren. Van de 1058 oorspronkelijke beklaagden was er in 1925 niemand gestraft.

bestraffing

Strafrechthervormers willen minder mensen in de gevangenis

Hoe zat dat honderd jaar geleden met het bestraffen van oorlogsmisdadigers?