Al van oudsher besteden denkers uren aan het verklaren van bewuste motieven achter menselijk gedrag. Verschillende filosofen stellen dat iemand altijd handelt vanuit één van volgende ‘interesses’: de cognitieve, de manipulatieve of de zingevende. De Russische invasie in Oekraïne werd door het Westen automatisch beschouwd als een verwezenlijking van de manipulatieve interesse. Poetin zou simpelweg proberen zijn rijk te vergroten door oorlog te voeren, zoals een échte dictator dat doet. Maar klopt dat wel?

Om een antwoord op die vraag te geven, is het van belang om kort in de geschiedenis te duiken. In de 16de en 17de eeuw ontstond de natuurfilosofie, de voorloper van de moderne natuurwetenschappen. De natuurwetenschappen zijn de takken van de wetenschap die met behulp van empirische en wetenschappelijke methoden op zoek gaan naar natuurwetten, die verklaringen kunnen bieden voor natuurverschijnselen. De gloednieuwe methoden bleken een razend succes op gebied van wiskunde, natuurkunde, fysica, enzovoort. Al snel werden ze (ten onrechte) ook toegepast op andere, meer sociale, levensbeschouwelijke of religieuze domeinen.

Manipulatieve en cognitieve interesse

De mens probeert, net zoals andere levende wezens, de dingen rondom zich in zijn voordeel aan te wenden. Die drang om de werkelijkheid om te zetten in een nuttige zin, is wat men de ‘manipulatieve interesse’ noemt. Zo laten sommigen bijvoorbeeld al eens een licht branden ‘s nachts om inbrekers af te schrikken. Naast het verlangen om de werkelijkheid naar zijn hand te zetten, heeft iedereen een drang naar kennis van diezelfde werkelijkheid. Dat is de ‘cognitieve interesse’, die zich niet altijd uit in het lezen van moeilijke handboeken, maar ook van een krant of zelfs een stripverhaal.

De manipulatieve en de cognitieve interesse zijn vaak nauw met elkaar verbonden. De mens moet immers vaak over betrouwbare informatie beschikken om de werkelijkheid naar zijn hand te zetten. Op basis van kennis kan men de leefwereld controleren, inrichten en manipuleren. Doch zijn beiden niet hetzelfde. Er bestaat immers een vorm van een onbaatzuchtig, niet-manipulatief verlangen om te weten. Denk bijvoorbeeld aan een filosoof, een wetenschapper of de simpele nieuwsgierigheid van kinderen.

De cognitieve en manipulatieve interesse spelen een belangrijke rol in datgene wat aan de menselijke controle ontsnapt. Iedereen zoekt veiligheid en controle door op basis van kennis en verbeelding het wereldbeeld zo aan te passen zodat het vreemde een plaats krijgt.

Zingevende interesse

Er is nog een derde interesse waaruit een mens zich kan voortbewegen. Door de hedendaagse obsessie om alles eerst methodisch en empirisch aan te tonen vooraleer iets als échte kennis wordt beschouwd, werd deze echter naar de achtergrond geduwd. Maar al te vaak wordt een bepaalde handeling als manipulatief of cognitief beschouwd, terwijl het eigenlijk om een zingevend gebeuren gaat. En dat zou bij Poetins invasie ook wel eens het geval kunnen zijn.

De zingevende interesse is een complex en uitgebreid begrip. Het verwijst veelal naar de wil om bepaalde problemen die ons hinderen ter sprake te brengen, zonder dat we daarbij uit zijn op een manipulatieve of cognitieve oplossing. We willen eigenlijk dat iets dat ons beangstigt of bedroeft, ingeschakeld kan worden in een ruimer betekenisgeheel. Zo wordt een zieke bijvoorbeeld niet enkel geholpen door een medicijn, maar ook door troostende woorden van een geliefde. De zingevende interesse realiseert zich vooral in de betekenisconstructies van morele, esthetische of godsdienstige aard. Denk bijvoorbeeld aan een mythe, legende of taboe.

Poetins invasie

Ruslands oorlog is misschien niet louter manipulatief. Ja, het land misbruikt zijn vaderlandse geschiedenis om een internationaal erkende staat binnen te vallen en ja, de Russische overheid maakt zowel in het binnen– als buitenland gebruik van een aanzienlijke hoeveelheid propaganda om iedereen die er oor voor heeft van de ‘goede zaak’ te overtuigen en aan te zetten om mee te vechten.

En toch zou de Russische invasie in Poetins ogen wel eens niet louter een verruiming van het eigen grondgebied kunnen zijn. Wat als hij de aanhechting van Oekraïne deels als een herstel van het oude Sovjet-rijk, het rijk waar hij in zijn ogen recht op heeft en waar volgens hem één bevolking en één cultuur leven die wreed uit elkaar gerukt werden, ziet?

In dat geval beweegt Poetin zich niet vanuit de aan hem toegeschreven manipulatieve interesse, maar vanuit de zingevende. Het feit dat de opperRus niet louter een imperialist is, maar ook leeft in de herinnering aan een voorbijgestreefde geschiedenis, zou voor de Westerse samenleving een cruciaal punt kunnen zijn om met hem beter te begrijpen en onderhandelingen op te starten.

Sovjet-Unie

Rusland annexeerde de Krim in 2014, een gebied dat al jarenlang betwist wordt. Het kende doorheen de tijden verschillende eigenaars. Het schiereiland is vandaag officieel een onderdeel van Oekraïne, maar dat maakte tot 1991 deel uit van de Unie van Socialistische Sovjetrepublieken (USS). Tijdens de Eerste Wereldoorlog was het gebied van de Duitsers en daarvoor van de Krim-Tataren. Omdat het gebied zo vaak van eigenaar veranderde, wonen er vandaag veel etnische Russen. Het zou kunnen dat Poetin de Krim ziet als onderdeel van Rusland, dat hem en zijn volk onrechtmatig werd afgenomen.

Hetzelfde geldt voor de Donbas (het steenkoolbekken van de Donets in het zuidoosten van Oekraïne), dat sinds 2014 oorlogsgebied is. De overwegend Russischtalige Donbas vroeg een afscheiding, en de separatisten konden vervolgens met de hulp van Russische troepen de Volksrepublieken Donetsk en Loegansk uitroepen en losmaken van Oekraïne. In een referendum op 11 mei 2014 zou 89 procent van de inwoners van Donetsk en 96 procent van Loegansk voor onafhankelijkheid gestemd hebben.

Ja, de invasie van Rusland in Oekraïne is onrechtmatig en een inbreuk op een internationaal erkende soevereine staat. Maar neen, Poetin ziet de zaken misschien niet op dezelfde manier als wij in het Westen. Voor Poetin is de oorlog mogelijks een herstel van verloren gegane oorlog en daarvoor in zijn ogen ook rechtmatig, een cruciaal punt om deze kwestie op te lossen.

cognitieve en manipulatieve interesse

Poetin voert niet louter oorlog met imperialistische motieven