De Volmachtenwet is geen coronacoup, noch installeert zij een coronadictatuur. Dat betekent niet dat er geen risico’s verbonden zijn aan de ruime bevoegdheden die de minderheidsregering Wilmès II worden toegekend.

Power of the purse

Uit de ‘artikelsgewijze toelichting’ bij het wetsvoorstel blijkt dat het parlement de regering een zo breed mogelijk arsenaal te geven om de pandemie te lijf te gaan. Het parlement lijkt de ‘residuaire crisisbevoegdheid’ bij de Wilmès-ploeg te leggen. Het parlement verkiest te werken met ‘negatieve aanwijzingen’; de materies die zij níet wenst over te hevelen worden uitdrukkelijk opgesomd terwijl de bevoegdheden die zij wél afstaan ruim — zeer ruim — worden opgesomd.

Het parlement blijft waken over haar ‘power of the purse’. De Volmachtenwet bepaalt uitdrukkelijk dat de bijdrage aan de sociale zekerheid en de belastingen, conform het fiscaal legaliteitsbeginsel, niet kunnen worden gewijzigd bij Koninklijk Besluit. Uitzonderingen die duidelijk bedoeld zijn om kleine ondernemingen ademruimte te geven werden wel opgenomen. Zo kan de regering ‘tijdelijke betalingsfaciliteiten’ toekennen, lees: betalingsuitstel toekennen.

Maar daarnaast wordt de groep ministers rond Sophie Wilmès niet beknot in haar responsmogelijkheden. De Raad van State — die er in zijn advies fijntjes op wees dat hij door de hoge tijdsdruk slechts een beperkt advies kon geven — stelt zich, op diplomatische wijze, vragen bij de ruime bevoegdheden die worden toegekend teneinde het virus te bestrijden. Zo wijst de Raad op de discrepantie tussen enerzijds de opgegeven doelstelling (‘reageren op het coronavirus’) en de delegaties. De Raad raadde aan dit op te lossen door de doelstelling te verruimen (‘reageren op het coronavirus en het opvangen de gevolgen ervan’), maar met die opmerking legt hij wel de vinger op de zere plek.

Koopkracht en sociale bescherming

Want de volmachten die worden toegekend beperken zich niet tot maatregelen ter vrijwaring van de volksgezondheid. En waar ideologische meningsverschillen onder de mat worden geveegd wanneer het gaat over het versterken van onze ziekenhuizen, zullen zij als wrakhout komen bovendrijven eenmaal de initiële gezondheidscrisis werd bedwongen en knopen moeten worden doorgehakt over het economisch herstelbeleid. Een beleid dat op een comfortabele meerderheid in het parlement moet kunnen rekenen, iets waar deze regering zich niet verzekerd van weet.

Het zijn deze economische (herstel)maatregelen die trouwens als paraplu kunnen dienen om een waaier aan maatregelen onder te brengen. Leest u bijvoorbeeld artikel 5, para 1, 4°, dat bepaalt dat de minderheidsregering maatregelen kan uitvaardigen teneinde: ‘de continuïteit van de economie, de financiële stabiliteit van het land en de marktwerking te garanderen alsook de consument te beschermen’. Een sociaal-economische carte blanche.

Meryame Kitir (sp.a) kan zich dan wel op de borst kloppen dat de Vlaamse socialisten een verbodsbepaling lieten opnemen dat geen afbreuk mag worden gedaan aan de ‘sociale bescherming’ en ‘koopkracht’ van de Belg, of dit veel zoden aan de dijk zal brengen is onduidelijk. Zoals de Raad tevens opmerkt: ‘Er kan immers worden voorgehouden dat eender welke maatregel die een financieel nadelig gevolg van de COVID-19-pandemie bij gezinnen laat voortbestaan, afbreuk doet aan de koopkracht van de gezinnen’. Nog volgens de Raad rijst ook de vraag of ‘het werkelijk de bedoeling [is] dat elke maatregel is uitgesloten die voor bepaalde gezinnen een financieel negatieve weerslag kan hebben’.

De Raad begrijpt één simpele waarheid: dat een crisis niet voor eeuwig de ideologische Grand Canyon tussen de politieke partijen kan overbruggen; dat moeilijke beslissingen zullen moeten worden genomen, en dat de logica van economische vredestijd niet zal gelden in de oorlog tegen deze minuscule vijand.

Burgerlijke vrijheden

De superlatieven ‘coronacoup’ en ‘coronadictatuur’ zijn prematuur, maar de regering wordt desalniettemin verontrustend ruime bevoegdheden toegekend die nog maar weinig met medisch materiaal te maken hebben. Verschillende bepalingen moeten samen worden gelezen om de draagwijdte te begrijpen.

Ten eerste bepaalt de Volmachtenwet dat de regering beslissingen kan nemen om de openbare orde te vrijwaren. ‘Herstel van de openbare orde’ is waarschijnlijk het meest aangegrepen excuus voor dictatoriale regimes om hun wil op te leggen aan het volk. Niet dat we in Koen Geens, Alexander De Croo of Maggie De Block dictators in de dop dienen te ontwaren, maar de mogelijkheid is altijd de eerste voorwaarde voor uitvoering.

Daarnaast bepaalt de wet uitdrukkelijk dat de regering regelgevend kan optreden ‘inzake aangelegenheden die de Grondwet uitdrukkelijk aan de wet voorbehoud’. Dit klinkt abstract, dus staat u mij toe deze ‘aangelegenheden’ te concretiseren. Beperkingen aan het recht op privacy, de onderwijsvrijheid, de taalvrijheid, de openbaarheid van bestuur en het eigendomsrecht, worden door de Grondwet aan het parlement toevertrouwd. Ook het stemrecht en de vrijheidsberoving dienen volgens de grondwet door een parlementaire wet geregeld te worden. En hier begeven we ons toch wel op heel glad ijs.

Grondrechten

Dat dit meer is dan paniekzaaierij erkent ook de Raad van State in haar advies. De Raad merkt terecht op dat dit voorstel an sich geen bepalingen bevat die burgerlijke vrijheden aan banden legt, maar dat kan worden uitgesloten ‘dat een aantal van de bijzonderemachtenbesluiten tot het nemen waarvan de Koning bij dit voorstel gemachtigd wordt wel een dergelijke draagwijdte zouden kunnen hebben’.

Een simpele isolatiemaatregel schendt immers, bij gebrek aan rechtvaardiging, een resem aan grondrechten, zoals het recht op vrije vergadering (geen klimaatmarsen voor Anuna), het eigendomsrecht (ontzegging van het genot van tweede verblijven), het recht op familieleven (zwaaien naar de grootmoeder achter glas kan nog net) en de vrije godsdienstbeoefening (kerken en moskeeën ontspringen de dans niet). Het zijn deze sluipende invasies onder het mom van crisisbedwinging die op dit moment aanvaardbaar lijken, maar die, eventueel in afgezwakte vorm, voor onbepaalde duur, zullen behouden blijven.

Rechtsbescherming

Dit alles wordt riskanter wanneer men weet dat de Volmachtenwet in één adem de regering de mogelijkheid biedt de rechtbanken, hoven en Raad van State naar haar hand te zetten. Met andere woorden, de instantie die de eerstelijnsbescherming voorziet tegen onrechtmatig optreden van de overheid wordt onderworpen aan de opvattingen van ‘goede rechtsbedeling’ van diezelfde overheid. De rechtsbescherming tegen de uitvoerende macht dreigt zo uitgehold te worden. Op aanbevelen van de Raad herschreef het parlement deze bepalingen door op te nemen dat in ieder geval de ‘fundamentele beginselen van onafhankelijkheid en onpartijdigheid’ en de ‘rechten van verdediging van rechtszoekenden’ in acht dienen te worden genomen. Of deze wijziging slechts een papieren tijger zal zijn, zal enkel de praktijk uitwijzen.

De scheiding der machten is altijd een relatief beginsel; de onafhankelijkheid, onpartijdigheid en werkingsmiddelen van de rechtbanken zijn immers afhankelijk van een coöperatief parlement. Maar de democratische controle is in dit geval een stuk steviger. Een regering die gebukt gaat onder een legitimiteitsprobleem dergelijk zeggenschap over de derde staatsmacht toekennen, het lijkt een riskante, en niet noodzakelijke, gok.

Daarnaast bepaalt de artikelsgewijze toelichting dat de regering ‘onder meer’ het strafprocesrecht kan aanpassen, met inbegrip van de voorlopige hechtenis en de uitvoering van de straffen. Het parlement suggereert zelfs dat de uitvoering van de straffen kan onderbroken worden, in naam van de pandemiebestrijding, uiteraard. Ook kan deze regering, met het oog op de effectieve handhaving van de noodmaatregelen, sancties opleggen aan burgers die de vrijheidsbeperkende maatregelen (die aan hoog tempo op hen worden afgevuurd) naast zich neerleggen of — en dit is niet ondenkbaar — niet begrijpen.

Plus est en vous

Dit laatste kan hen door de gebrekkige communicatie niet kwalijk genomen worden. De kwantificering van de verbodsbepalingen over (recreatieve) verplaatsingen waar minister De Crem op 26 maart over sprak laat al veel te lang op zich wachten. Dat minister De Block hem in het zevenuurjournaal vervolgens tegenspreekt door te stellen dat lange fietstochten zonder probleem kunnen doorgaan mits ‘social distancing’ is tekenend voor de amateuristische communicatie van onze regering. Van een regering die zich net bijzondere machten toe-eigende mogen we toch beter verwachten. Toch?

Dat de meest prominente stem van de Risk Assessment Group ondertussen instemmend knikt wanneer De Afspraak-anker Bart Schols doodleuk stelt dat 1/4de van de bewoners van woonzorgcentra besmet zijn met het virus, vergroot de perceptie dat ze het bij onze openbare diensten niet erg serieus nemen met hun crisiscommunicatie. Plus est en vous, leiders van het moment. Wij danken u voor het werk dat u doet, maar neem ons in de tussentijd niet voor simpele zielen.

crisisregering

‘Coronacoup’ of ‘coronadictatuur’? Nee, wel volmachten met risico’s

Dit land is op