Jaarlijks wordt op 15 augustus de Indië herdenking gehouden op de dam in Amsterdam. Is verzoening rond het koloniaal verleden in Nederland aan de orde? Niet voor Femke Halsema, burgemeester van Amsterdam, die plots besliste om van de ceremonie weg te blijven. Reden: Palmyra Westerling, dochter van Raymond Westerling, commandant van de speciale troepen van het Koninklijk Nederlands Indisch Leger (KNIL), krijgt er het woord. Wie is bang voor Westerling en waarom?

De figuur van Westerling heeft me altijd geïntrigeerd. Toen ik Nederlands studeerde volgde ik alle Franstalige uitgaven over Nederland en Vlaanderen. Zo las ik “Westerling. Guérilla-story”, een boek van de Franse historicus en essayist Dominique Venner. Het verscheen in 1977 bij de grote uitgeverij Hachette. Sommigen spraken van een hagiografie. En zelf ben ik op mijn hoede voor elke vergoelijking van kolonialisme.

Ik kreeg de gelegenheid om de auteur te ontmoeten en hem kritische vragen te stellen. Zijn interesse ging voornamelijk naar de geschiedenis van militaire conflicten, onafhankelijkheidsstrijden en verzetsdaden wereldwijd. 1977 was ook het jaar van de treinkaping door gewapende Zuid-Molukkers in het Groningse. Als introductie tot de geschiedenis van Indonesië kon dat tellen.

Raymond Westerling

Maar wie is de man die, 36 jaar na zijn overlijden, nog voor commotie zorgt in Nederland? Raymond Westerling werd in 1919 geboren in een voorstad van Istanbul. Vandaar – en ook wegens zijn atletische kwaliteiten – zijn schuilnaam ‘de Turk’. Zijn Nederlandse nationaliteit kreeg hij van zijn vader. Moeder was een Griekse. In Istanbul studeerde hij in een Franstalige Jezuïetenschool. Naast Nederlands sprak Westerling Grieks, Turks, Frans en Engels. Niet alledaags voor een Nederlander. Dit, en zijn kennis van de islam, maakte hem bijzonder inzetbaar in het wespennest Indonesië.

Rode baret

Westerling nam dienst bij het Nederlandse leger tijdens wereldoorlog II. Volgde een stevige opleiding bij de Britse paracommando’s. Hij droeg de rode baret en klom tot de rang van instructeur. In 1945 werd hij in Sumatra ingezet. Zijn missie daar was de nog aanwezige Japanners en terroristen ontwapenen. Hij maakte er kennis met de guerrillatechnieken en met de inzet van inlandse vrijwilligers. Zijn bevorderingen tot tweede- en eerste luitenant tonen aan dat zijn chefs tevreden waren over hem.

Pacificatie van Zuid-Celebes

Tussen 1946 en ‘48 kreeg Westerling, in de rang van kapitein, de leiding over de commando-eenheid “Depot speciale troepen”. Hij werd belast met de contraguerrilla, en de riskante acties die erbij hoorden. Vooral het toegepast geweld tijdens de pacificatie van Zuid-Celebes, nu Sulawesi, in 48-49 zou hem later zwaar worden aangewreven. Tegenstanders spraken van standrechtelijke executies. De legerleiding had het over een hard maar rechtvaardig optreden.

De zogenaamde “Westerling-methode” moest je wel plaatsen in een algemeen klimaat van terreur waar oog om oog en tand om tand de regel was. Zelf heeft Westerling zijn harde aanpak nooit ontkend. Hij voegde er aan toe ‘dat zijn acties niet zozeer gericht waren tegen de nationalisten dan wel tegen de terroristen’.

Poging tot staatsgreep

Tot hier was Westerling in militaire dienst en voerde opdrachten van zijn oversten uit. In oktober ’48 nam hij ontslag. Hij bleef in contact met militaire kringen en leidde voortaan een klein transportbedrijf. Hij zorgde vooral voor het in stand houden en trainen van zelfverdedigingsgroepen bij de inheemse bevolking.

In januari ’50 probeerde hij met een commando de macht over te nemen in Bandoeng en Djakarta. Deze poging tot staatsgreep tegen Soekarno mislukte, Westerling moest onderduiken. Hij kon uiteindelijk uit Indonesië ontsnappen met discrete hulp van zijn netwerk bij de Nederlandse vertegenwoordiging. Westerling kwam nooit meer terug in de regio. Indonesische nationalisten wilden zijn hoofd maar zouden er, ondanks vele pogingen, nooit in slagen hem terug in Indonesië te krijgen.

In Nederland

Na een verblijf in Brussel landde Westerling uiteindelijk in Nederland. In de beginjaren genoot hij van een ongeziene populariteit. Jaap de Moor schreef in het Hollands maandblad (jaargang 2000): ‘hij was voor velen het toonbeeld van een held, en die zijn zeldzaam in de moderne Nederlandse geschiedenis’. Hij werd een veel gevraagd en gevierd spreker op allerlei drukbezochte militaire- en veteranenbijeenkomsten. En door de Molukse gemeenschap die Nederland trouw was gebleven werd hij op handen gedragen. De Moor voegde er nog aan toe: ‘hoeveel ouders hebben in die tijd hun zoons niet Raymond genoemd?’

Van ster tot zondebok

Westerling op TV, Westerling op de radio, Westerling die misschien te veel als een ster optrad. Het keerde zich uiteindelijk tegen hem. Beeldmateriaal werd aangebracht dat moest bewijzen dat het Nederlandse leger ‘oorlogsmisdaden’ had gepleegd. Het was in de tijd van de oorlog in Vietnam en de publieke opinie veranderde stilaan van mening. Vanuit Indonesië werd er gretig op ingespeeld: de special forces zouden 40.000 doden op hun geweten hebben. Hedendaagse bronnen hebben het over +/-3.500.

Over de slachtoffers aan pro Nederlandse zijde werd op dat moment niet gesproken. Met respect voor het leed van nabestaanden in Indonesië ging het uiteraard ook over financiële vergoedingen en compensaties allerlei. De Nederlandse legerinstanties veerden met de jaren mee om hun reputatie te beschermen en de overheid werd tot excuses gedwongen.

Eerherstel?

De controverse komt als een boemerang terug: Westerling als zondebok opgeofferd op het politiek-correcte altaar van een fout koloniaal tijdperk. In zijn boek Kapitein Raymond Westerling en de Zuid-Celebes affaire (1946-1947) aarzelt auteur Bauke Geersing niet om te spreken over ‘een mythe rond het optreden van Westerling en van een verdraaiing van de geschiedenis’.

‘Indisch Platform 2.0’, de organisator van de herdenking in Amsterdam, die de belangen van Indische Nederlanders verdedigt, geeft nu aan de dochter van Westerling een stem om eerherstel voor haar vader te vragen. Op de plechtigheid worden ook mensen verwacht die hun leven te danken hebben aan Westerling. Alleen mevrouw de burgemeester blijft weg.

Djakarta

Eerherstel voor kapitein Westerling?

De onverteerde Nederlandse oorlog in Indonesië