De onverteerde Nederlandse oorlog in Indonesië

Dagboeken zijn levensechte getuigenissen. Ze zijn daarom even boeiend als historisch belangrijk. Hier lezen we er een van soldaat Jan Boonstra over de koloniale oorlog in Nederlands-Indië, nu Indonesië. Het is uitgegeven door zijn zoon Wil, met groot respect voor zijn vaders aantekeningen (1946-1949). Via de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) werd het land al in de 17de eeuw gedeeltelijk een Nederlandse kolonie. Tijdens de Tweede Wereldoorlog geven de Nederlandse strijdkrachten zich op 8 maart 1942 over aan de Japanners. Ruim 42.000 Nederlandse militairen komen in krijgsgevangenschap. Na de bevrijding wil Nederland zijn koloniaal bezit verdedigen en stuurt een aanzienlijke troepenmacht. Jan Boonstra wordt opgeroepen en vertrekt. Luc Pauwels sprak met zijn zoon Wil Boonstra.

Nederlanders, Japanners en Indonesiërs

Je vader werd op 8 mei 1946 opgeroepen als dienstplichtige militair voor uitzending naar Indonesië, voor onbeperkte duur nog wel. Hoe was de toestand in Indonesië op dat ogenblik?
Wil Boonstra: ‘Om de toestand van Indonesië rond mei 1946 te schetsen moeten we even teruggaan naar het voorjaar van 1942. De Japanners veroveren dan Indonesië. De Nederlanders zijn niet in staat zichzelf te verdedigen. Ze worden door de Japanners in zogenaamde ‘jappenkampen’ geplaatst. Hier heerst een uiterst bruut regime, tot tevredenheid van vele Indonesische bewoners. Die zien nu immers dat hun voormalige (blanke) overheersers gereduceerd worden tot machteloze gevangenen.’

‘Ondertussen worden Indonesische jongeren door Japanners opgeleid tot strijders. Na de Japanse capitulatie (15 augustus 1945) verandert de hele situatie enorm. Nu zijn de Japanners verslagen en grijpen de Indonesiërs de macht. Op 17 augustus 1945 roepen ze een zelfstandige republiek Indonesië uit. De Nederlanders uit de jappenkampen kunnen echter deze kampen niet verlaten. Zij worden buiten de kampen namelijk aangevallen en vermoord door Indonesische vrijheidsstrijders. Nederland vraagt zelfs of de Japanners, de voormalige kampbeulen, nogmaals willen optreden als kampbewakers, voor de veiligheid van de Nederlanders.’

Britten

‘Ondertussen komen vanuit Australië de eerste Britse troepen aan in Indonesië. Zij moeten de orde te handhaven en ervoor zorgen dat de Japanners, die nu de status hebben van krijgsgevangenen, ontwapend worden en terug kunnen keren naar Japan. De Britten zijn echter in de minderheid. Bovendien worden ze regelmatig aangevallen door grote groepen Indonesische vrijheidsstrijders. Ze blijven dan ook liever binnen de veilige muren van de kazernes.’

‘Nederland is op dat moment lamgeslagen door de Tweede Wereldoorlog. Het is nauwelijks in staat om zelf een leger op de been te krijgen. Maar in het voorjaar van 1946 varen de eerste Nederlandse troepen naar Indonesië. Ze krijgen (aanvankelijk) echter geen landingsrechten van de Britten. Dit speelde dus rond mei 1946. Hoewel ik denk dat Jan Boonstra op dat moment niet volledig op de hoogte was van deze verwarde politieke situatie.’

Desertie

Jouw vader en vele anderen zagen hun oproeping niet zo goed zitten en de Militaire Politie bewaakte de soldaten oplettend. Wat was de reden?
‘Vanuit Nederland klonk de roep om Indonesië weer terug te veroveren op de Indonesiërs, omdat Indonesië voor de oorlog gold als Nederlands koloniaal bezit. Er waren ook veel tegengeluiden, en de verhouding tussen voor- en tegenstanders over een militair ingrijpen tegen de vrijheidsstrijders lagen zo een beetje in het midden. Maar los daarvan hadden veel jongens geen zin om helemaal naar Indonesië te worden verscheept. Er vond desertie plaats op vrij grote schaal, en om het aantal deserteurs tot een minimum te beperken, werden de jongens streng bewaakt door de Militaire Politie, en werden deserteurs opgepakt om alsnog onder bewaking op transport te worden gesteld.’

Was Nederland eigenlijk wel voorbereid op dit soort oorlog?
‘Neen, Nederland was niet echt voorbereid op deze oorlog. Men hoopte met het nodige militaire overwicht de macht in Indonesië weer snel terug te kunnen pakken, hoewel het Nederlandse leger na vijf jaar Duitse bezetting in een deplorabele toestand verkeerde. Er was een gebrek aan alles.’

Hoe verliep de eerste Kerst in Indonesië, waar dacht hij aan?
‘Kerstmis riep elk jaar weer herinneringen op aan thuis, en terwijl Jan Boonstra al veel last had van heimwee, werd dit tijdens de kerstdagen nog eens extra zwaar…’

Militante islam

Wat waren zijn overwegingen na een jaar militaire inzet in dit uitzichtloze militaire conflict?
‘Ik denk dat hij zelf geen overwegingen kon maken. Iedereen moest door. Weliswaar in de hoop dat hij weer zo snel mogelijk naar huis kon gaan, maar ondertussen gingen alle acties onverminderd door.’

Maakte je vader vrienden bij de lokale bevolking?
‘Mijn vader probeerde wel contact te maken met de lokale bevolking, maar de Javaanse inlanders kon hij niet vertrouwen. Die mensen groetten je in het veld, maar konden net zo goed twee kilometer verderop gewapend en wel in een hinderlaag liggen om je dood te schieten. Wat dat betreft had hij het meeste contact met de Chinezen. Die zochten ook wel bescherming bij de Nederlanders, omdat de Chinese bevolking vanwege hun handel en hun samenwerking met de Nederlanders niet zo geliefd was bij de Indonesische bevolking.’

Ik lees dat de militante islam toen al een rol speelde?
‘Ja, de militante islam speelde toen al een rol. Vanuit Azië werd het boeddhisme en hindoeïsme al vroeg naar Indonesië gebracht. De Spanjaarden en Portugezen hebben het katholicisme verspreid (vooral vanuit de Filipijnen), en vanuit het Midden-Oosten werd de islam naar Indonesië gebracht. Toen Soekarno op 17 augustus 1945 de Indonesische onafhankelijkheid uitriep, wilde hij een soort van seculiere Republiek. islamisten probeerden echter van Indonesië een islamitische staat te maken, zoals communisten op hun beurt Indonesië tot een communistische staat wilden maken. Er waren veel partijen die onderling strijd leverden, waarbij ook in islamitische gelederen meerdere partijen waren die elkaar fel bevochten om de macht.’

Spionage

Was er sprake van spionnen en dubbelspionnen?
‘Er werd volop gespioneerd. De Eerste Politionele actie, in het diepste geheim voorbereid door Nederland en ingezet in 1947, was al helemaal bekend bij de TNI (het Indonesische leger). Overal werd er volop verraden, zelfs door kinderen. En zie mijn nawoord bij mijn vaders dagboek: zelfs de beste vrienden van mijn vader, die Chinese familie in Tasikmalaja waar hij het laatste jaar van zijn verblijf als kind aan huis kwam, zelfs die mensen werden door de vijand op geraffineerde wijze gebruikt voor spionageactiviteiten.’

Wanneer kwam uw vader terug naar Nederland en zeg hij zijn verloofde Finy, uw moeder terug?
‘Hij kwam terug in Nederland op 19 februari 1950. Het schip meerde die ochtend aan in Amsterdam, waarna de militairen met bussen naar huis werden gebracht. Na 3 jaar en bijna 4 maanden werd hij weer verenigd met zijn vrienden, familie en verloofde.’