Vandaag 1952: Henriette Roland Holst overleden, schrijfster en communiste, bekend als ‘Rode Jet’

In Amsterdam overlijdt op 21 november 1952 Henriette Roland Holst-van der Schalk, Nederlandse dichteres, schrijfster, even socialiste en daarna communiste. Ze is dan 82 en staat bekend als ‘Rode Jet’.

Ze zag het levenslicht op 24 december 1869 in Noordwijk (Zuid-Holland) als Henriette van der Schalk, dochter van de vermogende plaatselijke notaris. Na vier jaar kostschool in Velp sturen haar ouders haar naar Luik om Frans te leren – ook in Nederland toen bon ton. In 1896 trouwt ze met de kunstenaar Richard Roland Holst (Rik). Het huwelijk blijft kinderloos. Henriette raakt bevriend met de dichter Herman Gorter, die haar aanspoort tot het lezen van Das Kapital van Karl Marx.

In diezelfde periode wordt ze politiek actief en begint haar carrière als schrijfster met zowel zuiver literaire als ook politieke, historische en filosofische werken. Op 27-jarige leeftijd wordt de in weelde opgevoede notarisdochter lid van de Sociaaldemocratische Arbeiderspartij (SDAP). Avond na avond spant ze zich in om in rokerige herbergzaaltjes arbeiders aan te porren tot de strijd voor de verbetering van hun armzalig lot.

Ze wordt snel in het partijbestuur opgenomen en in 1900 afgevaardigd naar de Tweede Internationale. Daar heeft zij ook contact met vooraanstaande marxisten zoals Karl Liebknecht, Rosa Luxemburg en Leon Trotski. Ze houdt in 1907 een toespraak op de Internationale Socialistische Jeugdconferentie in Stuttgart over het onderwerp ‘Hoe de jongeren socialistisch opvoeden’. In 1915 richt ze mee de Revolutionair Socialistische Vereeniging (RSV) op. Na de Russische Revolutie wordt ze communiste.

Roland Holst raakt gefrustreerd door de alsmaar toenemende interne strubbelingen binnen de Communistische Partij Nederland (CPN) en schrijft in 1925 Communisme en moraal. Uiteindelijk breekt ze met de partij in 1927. Ze sluit zich aan bij de net opgerichte, nog radicalere Bond van Kommunistische Strijd- en Propagandaclubs (BKSP). In het eerste nummer van De Kommunist, het orgaan van de BKSP, schrijft zij: ‘In het teken der waarachtigheid. Tegen leugen en bedrog als specifiek communistisch strijdmiddel’.

In haar jonge jaren zijn ook haar gedichten gepassioneerd marxistisch. Ze schrijft onder meer de Nederlandse tekst voor het communistische strijdlied De Internationale, die begint met ‘Ontwaakt, verworpenen der aarde! Ontwaakt, verdoemden in hongers sfeer!’ Later krijgt haar poëzie een eerder religieus karakter. Ze schrijft ook toneelstukken, biografieën en journalistieke bijdragen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog is ze actief in het verzet. Hoewel ze steenrijk was, kan ze toch geen ‘salonsocialiste’ worden genoemd. Maar haar rijkdom stond wel in schril contrast met het orthodoxe marxisme dat ze predikte.

Henriette Roland Holst-van der Schalk was op het einde van haar leven een religieuze socialiste geworden. Voor haar geboortehuis, op het Lindenplein in Noordwijk, is in 1969 een borstbeeld geplaatst.