‘We hebben een herindustrialisering nodig en de maakindustrie moet teruggehaald worden.’ Dat is de boude uitspraak van Mark Elchardus in een interview in De Morgen (26 april) naar aanleiding van het verschijnen van zijn meest recente boek ‘Over Grenzen’. Voor mij was het verschijnen van het vorige boek van Elchardus, ‘Reset’, een openbaring. Het was een van die boeken die mijn manier van denken hebben gewijzigd. Ik kijk nu bijvoorbeeld met een meer kritische ingesteldheid naar de Verlichting. In Reset heeft Elchardus het ook al over het enorme belang van grenzen, de enige garantie voor meer duurzame vormen van diversiteit.

Maar terug naar de uitspraak van Elchardus. Over het belang van een performante industrie voor de arbeidsmarkt en de economie als geheel kan geen misverstand bestaan al was het maar omdat de industrie gemiddeld veel beter dan diensten zorgt voor een broodnodige hogere productiviteit. We hebben er alle belang bij deze te koesteren en verder te laten ontwikkelen. We kunnen echter moeilijk de lange-termijnevolutie negeren waarbij het aandeel van de tewerkstelling in de industrie systematisch daalde ten voordele van deze in de diensten. Deze daling gebeurde voor alle duidelijkheid vooral door automatisering, veel minder door delocalisering, door het verschuiven van de productie. Er kan dus sowieso al niet heel veel meer worden teruggehaald. Het meeste is gewoon geautomatiseerd.

Maakindustrie

Is onze maakindustrie nu echt in gevaar? In 1991 werkte in België nog 31.2% van de beroepsbevolking in de industrie, nu is dat nog 20.9%. In Nederland is dit 16.1%, in Frankrijk 20.4% en in Duitsland 27.2%. Het verschil met Duitsland is de voorbije 30 jaar even groot gebleven. In de VS zitten ze op 19.9%. De VS zetten in op een herindustrialisering. We zullen zien wat dat oplevert. Inzake tewerkstelling zie ik niet meteen een beweging die tot extra onrust zou moeten leiden. Het is al minstens 30 jaar dat bij elke herstructurering van een industrieel bedrijf de noodklok wordt geluid. Dat een industrieel bedrijf verdwijnt, is geen probleem op voorwaarde dat er voldoende nieuwe bedrijven starten en vooral doorgroeien.

Hoe zit het met de industriële productie? In tegenstelling tot de tewerkstelling is deze in de EU sinds 2000 constant gestegen. In België zelfs met 69%. Er is vanuit een productiestandpunt geen sprake van desindustrialisering met dank aan de stijgende productiviteit. Het grootste gevaar inzake delocalisering op korte termijn lijkt op dit ogenblik trouwens van de buurlanden Frankrijk en Duitsland te komen. Dat is uiteraard een reden voor bezorgdheid.

Stel nu dat er toch elementen zijn die ons doen besluiten bepaalde vormen van industrie terug te halen bijvoorbeeld om ons strategisch minder afhankelijk te maken, wie moet dan die beslissing nemen? Dat kan alleen de overheid zijn. De overheid kan per definitie niet alles terughalen maar moet keuzes maken. We gaan er dan van uit dat de overheid de kennis bezit welke industrieën wel en welke niet worden teruggehaald. Je weet nu al wat er dan echt gebeurt. Wie de beste lobby verricht, haalt het laken naar zich toe. Ik geloof niet dat de overheid de kennis heeft om de winnaars te detecteren, noch de Belgische, noch de Europese. Tot nader orde zet je best in op de randvoorwaarden waarin een kapitaalsintensieve en minder energie-afhankelijke industrie het best kan gedijen: innovatie en ontwikkeling, opleiding, concurrerende arbeidsvoorwaarden (lonen, belastingen), infrastructuur. Dit is de echte uitdaging waar we voor staan.

Brussel en Wallonië

Er is nog een heel belangrijk element dat Elchardus uit het oog verliest. We wezen er eerder al meerdere keren op. Vlaanderen beweegt zich in de richting van volledige werkgelegenheid. Nu werkt ongeveer 77% van de potentiële beroepsbevolking. Vanaf 80% mogen we uitgaan van een quasi volledige werkgelegenheid. Stel dat we onder deze omstandigheden effectief industrie terughalen dan moeten er uiteraard ook werknemers zijn die we kunnen tewerkstellen in deze industrie. Waar denkt Elchardus deze werknemers in Vlaanderen nog te vinden? Sommigen zullen opperen dat er bij de overheid nog vet kan worden weggesneden. Daar valt zeker iets voor te zeggen. Maar het gaat het in de meeste gevallen niet om werknemers die in de teruggehaalde industrie kunnen worden ingezet. Het gaat daar bijna zonder uitzondering om profielen die nu reeds zeer schaars zijn.

Kunnen Wallonië en Brussel niet bijspringen? Ja dat kunnen ze, er is daar zeker nog grote arbeidsreserve aanwezig, maar op basis van de ervaringen van de voorbije decennia zou ik daar niet teveel op inzetten. Hoe zit het met de arbeidsreserves in de rest van de EU? We herhalen nog eens graag dat de quasi volledige werkgelegenheid van Vlaanderen geen unicum is. Integendeel, in een Europese context slaat Vlaanderen een eerder middelmatige figuur. In een flink deel van de EU is er nu al sprake van volledige werkgelegenheid of is het land in kwestie er nog dichter bij dan Vlaanderen. Alleen Griekenland, Italië en Spanje kennen nog relevante arbeidsmarktoverschotten en zelfs deze landen maken de voorbije jaren vooruitgang. Het ziet er dus naar uit dat de extra reserves buiten de EU zullen moeten gezocht worden. Meer migratie dus. Ik denk niet dat Elchardus daar echt zit op te wachten.

herindustrialisering

De illusie van de herindustrialisering