CD&V-kamerlid Koen Geens stelt een overnamepoging van het Belgische vennootschapsrecht vast door de overdaad aan regels inzake Environmental, Social and Governance (milieu- en sociaal beleid, deugdelijk bestuur).

Geens (professor Vennootschapsrecht KULeuven) beschrijft dit in een bijdrage in ‘Valkuilen in Recht en Economie’ (die Keure), waarvan Doorbraak eerder al een hoofdstuk over de fiscale autonomie van de deelstaten besprak. Als gewezen minister van Justitie is hij de bezieler van het nieuwe Wetboek van Vennootschappen en Verenigingen (WVV), dat in 2019 van kracht werd.

Overname vennootschapsrecht

Geens stelt dat het vennootschapsrecht na de tweede wereldoorlog ‘een spreekwoordelijke bufferstaat’ is geworden’“voor mogendheden die op zijn grondgebied slag wilden leveren’. Hij spreekt zelfs van ’twee overnamepogingen door andere rechtstakken’.

De eerdere overnamepoging van het vennootschapsrecht gebeurde via het arbeidsrecht. Volgens het Rijnlandmodel is de door de aandeelhouders benoemde raad van bestuur onvoldoende in staat om de belangen van de werknemers te verdedigen. Daarom gingen er stemmen op om ook in België werknemers een sterkere stem te geven in de raad van bestuur (zoals het Duitse systeem van Mitbestimming).

Een tweede overnamepoging gebeurde door het financieel recht. Er kwam immers kritiek omdat sommige raden van bestuur onvoldoende rekening hielden met de belangen van de minderheidsaandeelhouders. Die zouden hun participatie op élk moment moeten kunnen verkopen aan de prijs die de waarde correct vertaalt.

Geens: ‘Het zou kunnen dat er nu een derde overnamepoging gaande is, die te maken heeft met de strijd voor duurzaamheid en mensenrechten, en minder rechtstreeks, met het gevecht tegen de klimaatopwarming en de sociaal-economische uitbuiting van mensen.’

Reverse takeover

De eerste twee overnamepogingen mislukten, omdat er volgens Geens sprake was van een ‘reverse take over’. Dat is de operatie waarbij het bedrijf dat doelwit is, uiteindelijk zelf de aandelen van de kandidaat-overnemer koopt. Het komt erop neer dat het vennootschapsrecht zelf regels integreerde, die de gerechtvaardigde kritiek uit syndicale en financiële kringen pareerde.

Zo werd de regel ingevoerd dat de ondernemingsraad een bindend advies moet geven over de benoeming van de bedrijfsrevisor. Die controleert ook voor de ondernemingsraad de waarheidsgetrouwheid van de jaarrekening. De werknemers zijn dus mee betrokken in de financiële controle op hun werkgever. ‘Het dubbel petje dat de auditor draagt kent zijn gelijke in de wereld niet’, schrijft Geens.

Hard en soft law

Ook de kritiek van de financiële markten werd gepareerd. Sinds 2005 zijn Belgische beursgenoteerde ondernemingen immers niet alleen verplicht om voor elk bedrijf binnen hun groep een jaarrekening op te stellen (voor de fiscus). Zij moeten ook een geconsolideerde jaarrekening neerleggen voor de beleggers, die moet beantwoorden aan de International Financial Reporting Standards (IFRS). Deze vorm van ‘soft law’ wordt samengesteld door internationale experten.

Het nieuwe WVV introduceerde ook harde wetsregels over de financiële transparantie, ondermeer bij de definitie van de onafhankelijke bestuurder en de rol van het auditcomité.

Kruipende overname

Ook de regels inzake ESG ondernemen slopen het vennootschapsrecht binnen. Geens noemt het een ‘creeping acquisition’ of kruipende overname. Na omzetting van een Europese richtlijn moeten Belgische bedrijven bijvoorbeeld rapporteren over hun houding inzake ESG.

In Frankrijk ging de wetgever verder. Vennootschappen moeten in hun statuten niet alleen het handelsdoel van de vennootschap, maar ook de bestaansreden en een supplément d’âme. Dat is het collectief moreel en maatschappelijk doel, op middellange en lange termijn, waarop de bestuurders wettelijk kunnen worden aangesproken.

Ten slotte kunnen vennootschappen ook een société à mission formuleren met te bereiken ecologische en sociale doelstellingen, gecontroleerd door een comité de mission van aandeelhouders, leveranciers, klanten, werknemers en experten. Bij Michelin waakt dit comité er bijvoorbeeld over dat het bedrijf ‘iedereen de beste manier aanbiedt om vooruit te gaan’.

Beperkte aanpassing

Het nieuwe WVV gaat minder ver. Het laat gewoon toe dat andere doelen worden gedefinieerd dan het winstdoel. Dat is volgens sommige commentaren zeer beperkt. Maar Geens vindt het zo welletjes: ‘Sneller lopen dan men kan gaan, is niet wijs’.

Is deze zeer voorzichtige aanname van ESG-regels opnieuw een reverse take over? Geens: ‘België zal zich moeten aanpassen aan de Europese regelgeving. Dat zal uiteraard gebeuren vanuit het vennootschapsrecht, dat dus een stuk van het klimaat- en milieubeleid voor ondernemingen zal integreren. Als u wil, is dat een reverse take over.’ Hij weet echter niet wat zal overblijven ‘na de overspoeling door deze duurzaamheidsgolf’.

jaarrekening

Koen Geens: ‘Vennootschapsrecht overspoeld door Europese duurzaamheidsregels (ESG)’

Zo rijk zijn onze politieke partijen