Na de beschietingen bij de Oekraïense elektriciteitscentrale van Zaporizja riep de president van Oekraïne op om sterker op te treden tegen Rusland, en de Russische invoer van kernenergie te verbieden. Cijfers van de World Nuclear Association – een in kernenergie gespecialiseerde internationale organisatie – suggereren echter dat dat gemakkelijker gezegd dan gedaan is.

Sanctie na sanctie

Sinds de Russische inval in Oekraïne volgen sanctie na sanctie elkaar op. Europa, de Verenigde Staten en de rest van het Westen proberen Rusland te raken daar waar het pijn doet: in de energiesector. In praktijk sanctioneerde men tot nog toe vooral in de gas-, olie- en kolensector.

De maatregelen die het Westen nam tegen de Russen moeten ervoor zorgen dat zij zich overgeven en zich terugrekken uit Oekraïne, maar het conflict kwam niet ten einde. Ondertussen worden niet enkel de Russen, maar ook wij Europeanen hard getroffen. De energieprijzen swingen de pan uit, en steeds meer mensen krijgen het moeilijk om aan het einde van de maand de energiefactuur te betalen.

President Zelenski vroeg de internationale gemeenschap na de beschietingen in de buurt van de Oekraïense elektriciteitscentrale van Zaporizja om ook de Russische invoer van kernenergie – een vierde en nieuwe sector – te verbieden. Rusland is echter een belangrijke internationale speler op vlak van kernenergie. Het land beschikt over belangrijke kernreactoren, een enorme hoeveelheid uranium en massa’s nucleaire technologie, zo blijkt uit de cijfers van de World Nuclear Association.

Russische kernreactoren

De in Rusland gemaakte kernreactoren staan bekend als ‘VVER’, een afkorting van het Russische ‘vodo-vodyanoi enyergeticheskiy reactor‘. Deze reactoren gebruiken water als koelmiddel en als moderator, en er bestaan verschillende versies van (die vooral op vlak van vermogen verschillen).

Er zijn 11 landen waar de verschillende VVER’s in werking zijn, waaronder bijvoorbeeld Bulgarije en Hongarije. Daarnaast zijn er andere landen, zoals Egypte en Turkije, waar de Russische reactoren gebouwd worden of gebouwd zullen worden. Rusland wordt daardoor beschouwd als de wereldleider wat betreft de export van de ontwikkeling van kerncentrales. Tussen 2012 en 2021 werkte het Russische staatsbedrijf Rosatom aan de bouw van 19 kernreactoren, 15 daarvan waren voor het buitenland bedoeld.

Naast de bouw of de plannen om Russische kerncentrales te bouwen in verschillende landen, sloot de Russische beer verschillende memoranda van overeenstemming of intergouvernementele overeenkomsten met tientallen landen verspreid over de hele wereld, vooral in Afrika. Deze dienen respectievelijk als een verklaring van belangstelling voor nucleaire technologie of een intentie tot samenwerking bij de bouw van kerncentrales.

Splijtstof

Om de reactoren draaiende te houden, hebben de centrales een regelmatige aanvoer van splijtstof nodig. Er bestaan verschillende leveranciers van splijtstof, maar het Russische TVEL Fuel Company is de enige erkende leverancier van de brandstof die nodig is voor de VVER-440’s – een Russisch model van kernreactoren. Aangezien bijvoorbeeld Slowakije vier van die kernreactoren heeft, en de Tsjechische Republiek twee, zijn sommige landen afhankelijk van Poetin’s wil om te leveren. Dat is een goede reden om de Russen te vriend te houden, want als die niet meer leveren, dan kan de reactor niet draaien en valt er een flink stuk stroomvoorziening weg.

Naast splijtstof, is Rusland in staat om laagverrijkt uranium met een hoge meetwaarde (ook bekend als HALEU) te leveren. Dat is een type brandstof dat nodig is om meer geavanceerde reactoren – die op dit moment volop ontwikkeld worden in voornamelijk Amerikaanse bedrijven – aan te drijven. Het Amerikaanse Office of Nuclear Energy liet weten dat HALEU van cruciaal belang is voor de ontwikkeling en het gebruik van reactoren. In de Verenigde Staten is de brandstof echter maar in zeer beperkte hoeveelheden beschikbaar. Op dit moment is de enige leverancier die de brandstof op commerciële schaal kan leveren het Russische Tenex, eigendom van het Russische staatsbedrijf Rosatom.

Uranium

Naast kernreactoren, hebben de Russen uranium, veel uranium. Rusland is een van de vijf landen met de grootste voorraden ter wereld, maar het produceert relatief gezien maar een kleine hoeveelheid ruw uranium. De Russen brachten in 2021 ongeveer vijf procent van ’s werelds uranium uit mijnen voort, een relatief kleine hoeveelheid aangezien zij naar schatting over 486.000 ton beschikken, wat overeenkomt met 8 procent van de wereldvoorraad.

Uraanwinning is echter maar één onderdeel van het nucleaire proces. Ruw uranium is niet geschikt als brandstof voor kerncentrales. Het moet worden geraffineerd tot uraniumconcentraat, worden omgezet in gas en vervolgens worden verrijkt, en dat is waar Rusland in uitblinkt.

Omgezet en verrijkt

Zogeheten ‘conversiefabrieken’ zetten uraniumconcentraat om in gas. Twee jaar geleden waren er maar vier van die fabrieken actief: in Rusland, Canada, China en Frankrijk. Ruslands fabriek was de belangrijkste, goed voor net geen 40 procent van de totale uraniumconversie. Het land produceerde toen ook het grootste deel van het uraan in gasvorm.

Hetzelfde geldt voor uraniumverrijking, de volgende stap in de nucleaire cyclus. De Russen zijn volgens rapporten van de World Nuclear Association verantwoordelijk voor maar liefst 46 procent van de uraniumverrijking. De overige 54 procent is overigens in handen van een kleine groep andere internationale spelers.

De Russen leveren dus wereldwijd een flink stuk uranium en uraniumverrijkingsdiensten. In 2020 ging het volgens Euratom – een Europese organisatie opgericht om het vreedzaam gebruik van kernenergie te bestuderen – voor de Europese Unie ongeveer om 20 procent van haar natuurlijk uranium en 26 procent van haar verrijkingsdiensten.

Andere markten

Rusland blinkt ten slotte uit in de verkoop van nucleaire technologie. Het land kan op die manier invloed verwerven en enorme winsten maken. Een van de redenen waarom landen met Rusland willen samenwerken, is dat Rusland een ‘totaalpakket’ aanbiedt.

De Russen kunnen niet alleen een kerncentrale bouwen en brandstof leveren, maar ook plaatselijke specialisten opleiden, helpen bij veiligheidsvraagstukken, studiebeursprogramma’s beheren en radioactief afval verwijderen. Daarnaast biedt het land aantrekkelijke leningen aan. Die leningen ondersteunen ze met overheidssubsidies en ze dekken ten minste 80 procent van de bouwkosten.

laagverrijkt uranium

Russische kernenergie blokkeren niet zo simpel als het lijkt