We beleven politiek woelige tijden. Dat heeft vele oorzaken, Maar er zijn ook remedies. Rik Torfs en Pieter Marechal hebben er een boek over geschreven. De oplossing ligt in het midden.

Spits en scherp

Over morgen: Mijmeringen voor wie niet van gisteren is. Spits is professor Torfs altijd geweest. Wie hem op Twitter volgt weet dat hij in diepzinnige oneliners kan denken. Dat merk je ook in zijn jongste boek. Maar Torfs en co-auteur Marechal zijn niet enkel spits, ze zijn ook scherpzinnig. Ze slagen er in hun boek in om rustig de analyse van onze samenleving en de politiek te maken. Niets nieuws zegt u?

De heren nemen in het boek eerst de tijd voor een grondige analyse. Er is polarisering in onze samenleving die ervoor zorgt dat elk gesprek onmogelijk wordt. Iemand die er anders over denkt wordt een vijand. Verschillende politieke stromingen enten zich daarop.

Alles kan slechter

Torfs en Marechal zien twee stromingen die vier politieke groepen opleveren. De eerste stroming zijn de doemdenkers; het declinisme. Dat is het gevoel dat alles altijd maar slechter wordt. Al is dat aantoonbaar niet het geval. Maar ook ecofundamentalisme vindt daar een plaatsje. De planeet gaat ten onder en dat rechtvaardigt heel erg drastische maatregelen.

Daarnaast zijn er stromingen die pretenderen de oplossing aan te reiken. Populisme wordt uitgedragen door vaak terecht boze mensen die een betere wereld eisen (p.12) en die met enkele snelle ingrepen waar willen maken. Een ander aanlokkelijk voorstel is het collectivisme, zoals het communisme. Ook al heeft de geschiedenis aangetoond dat dat slecht afloopt. ‘De rijken moeten de crisis betalen’ blijft aanlokkelijk klinken. Maar wat is de definitie van ‘rijk’?

Alles kan midden

De oplossing ligt in het loskomen van het eigen grote gelijk en vertrouwen in de menselijke vindingrijkheid. De auteurs pleiten in Over Morgen ook voor verdieping. We moeten ons niet laten leiden door wat anderen van ons verwachten, maar ons eigen leven in handen nemen, vanuit een doorleefde levensbeschouwing. Die meer ‘memento mori’ is dan ‘YOLO’ (You Only Live Once).

Captain Tom krijgt in het boek een prominente plaats. U weet wel, de honderdjarige veteraan die met zijn looprekje sponsorwandelingetjes maakte en zo miljoenen ponden ophaalde voor de gezondheidsdienst in het VK.

Captain Tom

In die actie zien Torfs en Marechal vier elementen die voor de samenleving van de toekomst van cruciaal belang zijn: (1) aandacht voor het algemeen belang dat tegelijk nauw met het persoonlijk belang is verbonden; (2) een consistente houding zonder in onwrikbare koppigheid te verzanden; (3) een zekere trots op wie men is, wat men doet en wat zulks voor de samenleving kan betekenen; (4) een gevoel van dankbaarheid’ (p. 186). Dat passen ze toe op het leven en de actie van — ondertussen — Sir Tom.

Die vier elementen zijn voor de auteurs een vertrekpunt voor een denk- en handelwijze. Het is een fundament dat het mogelijk maakt uit te gaan van de eigen kracht, maar niet verhindert dat mensen met andere meningen elkaar kunnen vinden.

Rijnlandmodel

De auteurs maken dat ook iets concreter. Ze werken verschillende politiek-maatschappelijke fundamenten uit die een leidraad kunnen zijn voor een politiek vanuit het midden. Het dynamisch rentmeesterschap bijvoorbeeld, dat veel weg heeft van ‘veranderen om te behouden’. Ook een herzien Rijnlandmodel, dat een nieuw evenwicht zoekt tussen vrij initiatief en solidariteit met de zwakkeren. Tegelijk wijzen de heren op de pijnpunten die dat Rijnlandmodel doen stokken.

Ook de particratie komt in dit boek aan bod. Met hints voor kleinere kieskringen. Al ben ik altijd argwanend als mensen de kieswet willen aanpassen om deze of gene politieke stroming, laat het dan een menselijk midden zijn, te bevoordelen (p. 162).

Meer dan mijmering

Dat wordt onderbouwd door een boek van 190 pagina’s. Een recensent gaat daar even vlotjes over en wringt de nuance de nek om. Over morgen is geen concreet handboek. Het is een boek ter inspiratie. Een boek dat tot nadenken stemt.

Dit boek een ‘mijmering’ noemen doet het oneer aan. Het is meer. Vele politici zitten zo vast aan het verhaal of probleem van de dag dat ze het bredere plaatje niet meer zien. Torfs en Marechal doen net dat, op zoek gaan naar de grond, naar de fundamenten waarop volgens hen het politieke centrum vorm moet krijgen.

Midden is een kruispunt

Ze zien dat centrum als een ontmoetingsplaats, een kruispunt waar verschillende visies samenkomen, met elkaar in gesprek gaan en elk hun politieke weg gaan. Hun pleidooi voor een stabiel midden is een pleidooi om de mens centraal te zetten. Ze pleiten voor een ‘herbergzaam meningsverschil’ als alternatief voor de polarisering.

Het boek eindigt met een Manifest voor het midden. Een beknopte samenvatting van het boek zo u wil, of een leidraad. Om politiek anders te denken. Niet reageren vanuit het probleem van de dag dat een oplossing moet hebben, maar vanuit een doordacht en doorleefd fundament. Het doet een ander recent manifest verbleken.

Een Doorbraak

Een boek voor wie in politiek meer ziet dan elke dag een ander verhaal van de dag, zonder gisteren of morgen. Het zal me benieuwen wat de politieke reacties zullen zijn aan stuurboord in de Wetstraat, de Koningstraat, de Melsenstraat en wie zich aangesproken voelt. Want hierin zullen politici uit verschillende partijen zich herkennen.

Hopelijk kan het leiden tot open gesprekken en herbergzame meningsverschillen. Al lijkt het meer de opzet voor een beweging dan voor politieke herverkaveling. Al zijn voor dat laatste de partijen te geïnstitutionaliseerd. (Geen nood, ook dat wordt u in het boek uitgelegd).

En… ik vond er ook veel in terug van wat we met Doorbraak willen. Over de kloven heen het gesprek gaande houden.

Het boek is deze week ons Boek van de Week:
bestel hier uw exemplaar met gratis verzending

meningsverschil

Er moet meer midden zijn

Polarisatie: democratisch feest, of irrationaliteit?