Wat zochten de Roemenen aan de zijde van nazi-Duitsland? Historicus Dr. Perry Pierik schreef daarover een boeiend boek dat je moet gelezen hebben als je iets wil begrijpen van de evolutie van de Balkan, van 1945 tot heden. Het bulkt bovendien van uitstekend, onuitgegeven fotomateriaal. Een gesprek met de auteur.

Oorlogsdeelname

Waarom was Roemenië in de Eerste Wereldoorlog een medestander en in de Tweede Wereldoorlog een bondgenoot van Duitsland?

Dr. Perry Pierik: ‘Roemenië werd gedreven door de Groot-Roemeens gedachte. Door het uiteenvallen van de Donau-monarchie waren er territoriale winsten te behalen. Daarom had Boekarest voor Duitsland gekozen: zo konden zij vooral op de Hongaren, maar ook op Rusland en Bulgarije, terreinwinst boeken. De Roemeense oorlogsdeelname leidde al snel tot een militair debacle, maar toen de oorlog uiteindelijk voorbij was, behoorde Roemenië desondanks tot de overwinnaars, en verzilverde de gebiedsuitbreiding.’

‘Met de opkomst van nazi-Duitsland kwam de terreinwinst onder druk te staan. Hitler moest ook concessies doen aan Hongarije, waardoor grote delen van Transsylvanië weer terugvielen aan Boedapest. Je zou denken dat dit de relatie Berlijn-Boekarest ernstig belastte, maar Stalin kwam ‘te hulp’. Via regelrechte revolverdiplomatie eiste Moskou Bessarabië (Moldavië) op, wat de val van de Roemeense koning veroorzaakte. De nieuwe sterke man, maarschalk Ion Antonescu, begreep dat alleen nazi-Duitsland Roemenië kon beschermen tegen de Sovjets. Binnen een zeer intensieve samenwerking kwamen er Duitse troepen naar Roemenië. Via de aanval op de Sovjetunie in 1941, operatie Barbarossa, probeerde Roemenië de gebiedsverliezen uit het interbellum weer goed te maken door veroveringen in het oosten.’

Joodse minnares

Wie waren de twee hoofdrolspelers langs Roemeense kant, koning Carol II en maarschalk Antonescu?

‘Koning Carol II was een man van contradicties. Hij had soms een uitstekend gevoeld voor politiek, hoe hij tegenstanders tegen elkaar kon uitspelen, en daardoor zelf de centrale machtsfiguur blijven. Aan de andere kant was hij grillig en beïnvloedbaar. Hij nam het niet al te serieus met de huwelijkse trouw, hetgeen het sterk conservatief-gelovige Roemenië schokte. Zijn joodse minnares had ook politieke invloed op de vorst. Het plotselinge verlies van Bessarabië aan de Sovjets was een slag die Carol II niet meer te boven kwam. Hij droeg het koningschap over aan zijn jonge zoon, Michael, waardoor maarschalk Ion Antonescu in beeld kwam als de werkelijke leider.’

‘Antonescu was een beetje een ‘nur-Soldat’, al had hij voldoende fingerspitzengefühl om Hitler voor zich te winnen, toen Roemeense fascisten rond Horia Sima ook naar de macht streefden. Hitler wilde vooral orde in het land, omdat de Roemeense olie voor nazi-Duitsland van levensbelang was. De maarschalk zorgde daarvoor. De Roemeense fascisten vluchtten naar Duitsland en Antonescu kwam stevig in het zadel. Wie de correspondentie tussen Hitler en Antonescu terugleest kan niet anders concluderen dat Hitler hem met groot respect behandelde en dit ook daadwerkelijk voelde. Roemenië werd de meest trouwe bondgenoot van nazi-Duitsland.’

Hoe verliep in grote lijnen de Tweede Wereldoorlog voor Roemenië?

‘Roemenië nam deel aan operatie Barbarossa, de invasie van de Sovjetunie. De zomer van 1941 bracht enorme successen voor het Duitse leger, dat in de winter echter vastliep voor Moskou. Aan het zuidfront stagneerde de strijd na die zomer rond de stad Rostov en op de Krim. Roemenië had Bessarabië alweer stevig in handen. Dat werd in eigen land gevierd. Boekarest hing vol met posters over de kruistocht tegen het bolsjewisme. Naarmate de strijd zich tegen Duitsland keerde, werden de Roemenen meegezogen in de grote terugtocht, welke uiteindelijk bij Jassy in 1944 tot de definitieve ineenstorting van het Roemeens leger zou leiden.’

Antitankwapens

Roemenië was een van Duitslands grootste bondgenoten. Kwantitatief, ja, maar kwalitatief was het toch een andere zaak, niet? Bij het beleg van Stalingrad vielen de Sovjets bij voorkeur aan waar de Roemenen lagen, omdat die het minste weerstand boden…

‘De Sovjets wisten dat de Duitse bondgenoten, Hongaren, Roemen en Italianen, kwetsbaarder waren. Opleiding en materiaal waren minder goed. Een doorbraak was dan ook gemakkelijker in die frontsectoren. Het Roemeense leger werd door vele Duitse generaals geringschattend ‘onze zigeuners’ genoemd. Maar de Roemenen vochten dapper op de Krim en bij Sebastopol. Met betere uitrusting, vooral antitankwapens, hadden ze ongetwijfeld een beter figuur geslagen bij Stalingrad. De Duitsers konden de oorlog productietechnisch niet meer goed aan, en hadden de Roemenen wat betreft materiaal flink in de steek gelaten.’

Na de inname van Odessa slonk het Roemeense enthousiasme als bondgenoot van Duitsland aanzienlijk. Waarom?

‘Odessa werd door Boekarest gezien als een hoofdprijs. De inname ging erg moeizaam. De Sovjets waren goed in straatgevechten en hadden huizen met explosieven ondermijnd. In ondergrondse tunnels duurde de weerstand voort. De Roemenen leden vreselijke verliezen en Duitse pioniertroepen moesten eraan te pas komen. Toen de stad gevallen was, en de Roemenen beestachtig tekeer waren gegaan tegen de vaak joodse bevolking, leek het moreel gebroken. Men had de grenzen van Groot-Roemenië en daarmee het Roemeense oorlogsdoel bereikt.’

Volksduitsers

Bijzonder aan de situatie was dat er in Roemenië veel ‘Volksduitsers’ woonden, etnisch-culturele Duitsers met Roemeense nationaliteit. Over welke aantallen ging het?

‘Bij de Volksduitsers ging het om ongeveer 745.000 mensen, zo’n 4% van de bevolking volgens een telling uit de jaren ’30. Zij werden, net als andere Duitse minderheden in Midden-Europa, voor de kar gespannen van de nazi ‘Volksgruppenpolitik’. De Duitsers werden dan ook vooral gezien in het verlengde van de geopolitieke plannen. Na de val van Polen waren grote delen van West-Polen bij het ‘Reich’ ingelijfd. Polen werden van daaruit naar het oosten verdreven, en het gebied werd herbevolkt, onder meer met Roemeense Volksduitsers. Na de oorlog werden ze door de Sovjets weer gedeporteerd naar Roemenië, met alle ellende vandien.’

‘De jonge mannen van de Volksduitsers werden geronseld voor de Waffen-SS en kwamen zo in Duitse dienst. De leider van de Volksduitsers, Andreas Schmidt, was een hardliner. Hij was getrouwd met de dochter van Gottlob Berger, hoofd van het SS-Hauptamt. De lijntjes naar de Reichsführer-SS Heinrich Himmler waren dus kort. Himmler was aanwezig op het huwelijk van Schmidt. In 1944 braken de Sovjets door. De Volksduitsers vluchtten westwaarts in eindeloze kolonnes huifkarren. Waar de Sovjets hen inhaalden, werden de kolonnes genadeloos onder de rupsbanden verpletterd.’

Waarom leverde koning Michaël (zoon en opvolger van Carol II) maarschalk Antonescu uit aan de Sovjets?

‘Antonescu was meer militair dan politicus. Hij was ook loyaal aan Hitler, tot het einde. Toen het Duits-Roemeens front instortte, wilde hij de strijd vanuit het Karpatengebergte voortzetten. Dat was niet realistisch. De jonge koning Michael sloot een pact met communistische verzetsgroepen. Antonescu werd naar het koninklijk paleis gelokt en gevangengenomen.’

Showprocessen

Hoe ging de overgang naar het communistische bewind van na 1945 in zijn werk?

‘Antonescu en medestanders, alsmede aanhangers van Horia Sima, werden in volkstribunalen berecht. Het waren showprocessen, al toonde Antonescu zich ongebroken. Hij eindigde met zijn ministers voor het vuurpeloton. Roemenië werd toegevoegd aan de invloedsfeer van Moskou en verdween achter het IJzeren Gordijn.’

Is het waar dat er na de val van het communisme in 1989 in Roemenië spontaan standbeelden werden opgericht voor Antonescu?

‘Na 1989 was er een korte opwelling van pro-Antonescu sentimenten. Velen proberen de maarschalk nog altijd los te zien van de Holocaust in Roemenië. Men wijst erop dat vele joden in romp-Roemenië de oorlog overleefden. Vanwege hun economische inbreng was Antonescu hier terughoudend in vervolging. In de bezette gebieden werd er echter massaal gemoord.’

‘In loop der tijd verdwenen de Antonescu verheerlijkende symbolen weer. Roemenië zocht aansluiting bij het westen en daar was voor Antonescu geen plaats. Inmiddels leven er in Roemenië weer kritische sentimenten tegen de almacht van Brussel. Het zou mij niet verbazen dat, als die trend zich doorzet, de kijk op Antonescu ook weer zal gaan draaien.’

Operatie Barbarossa

Vandaag 1942: de Slag om Stalingrad vangt aan

Roemenië en nazi-Duitsland: fatale wapenbroeders