Afgelopen week kwamen de EU-regeringsleiders tot een overeenkomst om de invoer van Russische olie vanaf eind dit jaar te stoppen. Eeuwige dwarsligger Hongarije eiste én kreeg een uitzondering, omdat het geen zeehavens heeft en op pijpleidingen is aangewezen.

Moeilijker te verklaren is, dat premier Victor Orban te elfder ure met een bijkomende eis afkwam, en ook daar voldoening kreeg: Kirill, patriarch van de Russisch-Orthodoxe kerk en vertrouweling van Poetin, moest van de sanctielijst af, met de vage reden dat kerkleiders nu eenmaal niet mogen gesanctioneerd worden, en het nog vagere argument dat dit ‘een inbreuk op de vrijheid van godsdienst’ zou zijn.

Orban zelf behoort tot de gereformeerde kerk, zijn vrouw is katholiek, en orthodoxen zijn er nauwelijks in Hongarije. Maar bovendien: zo’n geestelijk leider, die toch vooral met geestelijke zaken bezig is en zich zelden of nooit buiten Rusland begeeft, hoe kan die zich druk maken over wereldlijke sancties zoals het bevriezen van buitenlandse tegoeden? Of…?

Gouden uurwerk

Mijn gedacht: Poetin en Orban telefoneren met elkaar. Niet sporadisch, neen, ze hebben een vaste lijn. Dat is niet verboden, maar in oorlogstijd is het interessant om te weten hoe de kampen verdeeld zijn. En hoe de communicatielijnen lopen.

Tweede vermoeden: Patriarch Kirill, alias Vladimir Goendjajev, zit op een of andere manier toch verveeld met die sancties en liet het dringend verzoek overbrengen ze niét toe te passen. Hij behoort gewoon tot de kliek van kleptocraten rondom de president, en profiteert mee van de rijkdom die binnen de Poetin-hofhouding wordt verdeeld om loyauteit af te kopen. In zoverre die fortuinen aan het buitenland gelinkt zijn, is er een probleem.

Kremlinwatchers ontdekten dat op een foto een horloge rond zijn pols was weggegomd, maar men was het beeld in de spiegel vergeten, waardoor de geestelijke mentor van president Poetin over een gouden uurwerk van het Zwitserse merk Breguet bleek te bezitten, ter waarde van 28.000 euro. Een bagatel, maar toch, niet echt conform spirituele waarden van onthechting.

Niet dat men deze kerkleider als een ordinaire oligarch moet beschouwen. Patriarch Kirill is wellicht Poetins enige echte vertrouweling, omdat hij geen bedreiging voor diens macht vormt, maar de religieuze spreekbuis ervan is. Hij prijst de president als ‘een wonder van God’, kwalificeert de Oekraïne-invasie als een heilige oorlog, en zegent de troepen. Daar mag iets tegenover staan. In november van vorig jaar kreeg Kirill de Orde van Sint-Andreas de Eerstgeroepene opgespeld, de hoogste onderscheiding in Rusland, die uit de tsarentijd stamt.

Dat laatste brengt ons bij de figuur waaraan de geestelijke mentor van Vladimir Poetin zich zonder twijfel spiegelt. Patriarch Kirill ‘de misdienaar van het Kremlin’ noemen, zoals Paus Franciscus deed, is een understatement. Hij lijkt me eerder een heruitgave van Grigori Jefimovitsj Raspoetin, de charismatische raadsman van tsaar Nicolaas II op wie hij een enorme impact had, maar ook op de tsarina en haar kinderen, wiens slaapkamer hij regelmatig opzocht, en niet om uit de bijbel voor te lezen. Raspoetin combineerde een statuut van mentor, visionaire wonderdokter en heilige man, met een uitzonderlijk talent tot intrige en manipulatie, én met een onstilbaar libido. Dat laatste wil ik niet gezegd hebben van Kirill, al gaan ook hierover speculaties de ronde.

Opium voor het volk

Wat wel zeker is, is de betekenis van de patriarch voor de propaganda van het Poetin-regime, het rechtvaardigen van de ‘militaire operatie’, en het voorbereiden op een leven van schaarste bij de Russen die toch al een en ander gewoon zijn op dat vlak. Armoede is de kortste weg naar de hemel, en kerkelijke leiders verzorgen de rechtstreekse verbinding tussen de wereldlijke machthebber en God himself.

De complete desinformatie die in Rusland heerst over het Oekraïne-conflict, gecombineerd met het fatalisme van de Slavische ziel, verklaart het succes van deze ronduit middeleeuwse doctrine. De Russisch-orthodoxe kerk is, als staatsgodsdienst, Poetins hefboom om de Russen dom, passief en sentimenteel te houden, helemaal overeenkomstig het motto van Karl Marx: ‘Religie is opium van het volk’, later door Lenin vervormd tot ‘opium voor het volk’. Kirill, hoe bombast en archaïsch hij ons ook overkomt, is de man die deze spirituele lijn moet bewaken, tegen de ‘duivelse’ moderniteit, waaraan Oekraïne zich dreigt uit te leveren.

Dat het hedendaagse Rusland op die manier het tsarenrijk kopieert, als een model van beschaving en een dam tegen de moderniteit, kan verklaren waarom er militair-strategisch zo’n blunders worden gemaakt: intellectueel is dit land een ruïne. De door Poetin herontdekte orthodoxe cultus is het religieuze equivalent van de militaire commandostructuur: verticaal en absolutistisch. Zelfstandig nadenken en beslissen is uit den boze, alles komt van bovenaf.

Helaas, in een moderne oorlogsvoering is deze lange, verticale commandolijn niet meer efficiënt. De tapijtbombardementen en het kapot schieten van complete steden moeten het gebrek aan strategisch en tactisch intellect compenseren. Vandaar ook de duiveluitdrijvingstaal van de patriarch. Het zou me niet verbazen dat Kirill hier hoogst persoonlijk het ‘wonder van God’ inspireert en manipuleert.

Persvrijheid

Terug naar Viktor Orban en de mysterieuze genade die patriarch Kirill moest worden toebedeeld. Zij die hier te lande voorheen het Poetinregime openlijk toejuichten – en dat nu in het geniep doen -, zijn ook hevige fans van Victor Orban omdat hij het christendom als ‘het fundament van de Europese cultuur’ propageert.

Helaas nemen ze alle autoritaire en anti-democratische trekjes van Orban er graag bij. In Vlaanderen foetert rechts graag op de ‘regimepers’ en de ‘staatszender’ VRT, terwijl men de andere kant uitkijkt als Orban de persvrijheid afschaft en alleen nog regimezenders duldt. Onafhankelijke media wordt zoveel mogelijk het leven zuur gemaakt, licenties geweigerd, de toegang tot informatie afgesloten, enzovoort. In de coronacrisis zag de Hongaarse premier zijn kans schoon om een noodwet te installeren die de persvrijheid drastisch terugschroefde door het verspreiden van ‘nepnieuws’ strafbaar te maken. Doet het een belletje rinkelen?

Anders gezegd: de recepten van Orban en diens Fidesz-partij ruiken naar dezelfde strategie om wereldlijk gezag te funderen op religie, een vermenging van kerk en staat, met dezelfde kruisvaardersretoriek. Dat is een doodlopend straatje. De christelijke banier is zo roestig als deze van de islam. Elke macht die zich op geloof fundeert (waartoe ik ook de Amerikaanse reken: ‘In God we trust’) past onbewust Marx’ gezegde toe. Noteer dat moderne westerse religiën zoals het voetbal of Hollywood of de verzamelde influencers dezelfde opiumfunctie hebben.

Noteer ook dat het woord ‘sanctie’ zelf een religieuze achtergrond heeft (Latijn sanctio, heilige verordening) en aldus zelfs verwant is met Sanctorum. Alleen hoge geestelijken kunnen een sanctie uitspreken, niet Ursula of Charles of andere lekenbroeders of zusters op zoek naar een stoel. In die zin heeft Orban zeker wel een punt. Voor de rest mag het devies gelden: ni dieu, ni maître. De Kirills en hun broodheren, en alle mogelijke theocratieën, horen thuis in het museum.

patriarch

Van oude mannen en de levens die voorbijgaan: King Lear (en Succession)

Patriarch Kirill, door God gezonden man

Lof der (Russische) Zotheid