Lof der (Russische) Zotheid

Russische soldaten met op hun koppelruim ‘Gott mit uns’ in cyrillische letters. Het zou passen bij de zotheid van patriarch Kirill van de Russisch-orthodoxe kerk. Het Westen beseft niet welke krankzinnige dogma’s en anti-westerse haat Poetin, de patriarch en hun beider stalinistische regime doordrenken.

Erasmus van Rotterdam schreef het traktaatje ‘Lof der Zotheid’ in zeven dagen in het huis van Thomas More in Londen. Zijn vleesgeworden Zotheid ontleedt kerkleiders, theologen, bedelmonniken, predikers. Het spotschrift past perfect bij wat Rusland op dit ogenblik aan het hoofd heeft. Het Russische leger is niet zomaar een troepenmacht, het is een consecratie, een heiliging van de militaire heldenmoed van vandaag en gisteren.

Gesmolten Duitse tanks

Op 22 juni (de dag dat Hitler Operatie Barbarossa begon) 2020 (75 jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog) werd de kathedraal van de Russische strijdkrachten ingewijd in Kubinka, 70 kilometer ten westen van Moskou. Poetin en patriarch Kirill waren de celebranten. De troepenkerk is een kaki monsterachtigheid, aldus The Economist. De metalen vloer bestaat uit gesmolten Duitse tanks. Een mozaïek memoreert de invasie van Georgië in 2008, de annexatie van de Krim in 2014 en de rol van de Russen in de Syrische burgeroorlog.

Vladimir Poetin is het hoofd van een kruistocht, gezegend door de Russisch orthodoxe kerk, tegen het liberale Westen, in naam van de Russische mir, de Russische wereld. De halfdonkere term slaat op de Slavische beschaving van gedeelde etniciteit, religie en erfgoed. Voor Poetin en zijn occulte club werd het een anti-westerse mengeling van orthodoxe leerstellingen, nationalisme en neo-stalinisme.

Een mirakel van God

Op de massameeting in het Luzhniki-stadion, het eerste openbare optreden van Poetin sedert de invasie van Oekraïne, loofde hij het Russische leger voor een geestdriftig publiek van 95.000 vlaggenzwaaiende veelal jonge mensen, met een citaat uit het evangelie van Johannes: ‘Geen groter liefde heeft een man dan deze, dat hij zijn leven geeft voor zijn vrienden’. De diepreligieuze admiraal Fyodor Ushakov uit de achttiende eeuw hielp de Krim terugwinnen van de Ottomanen en werd gecanoniseerd in 2001 door de orthodoxe kerk. Hij is de patroonheilige van de Russische bommenwerpers met nucleaire wapens.

Patriarch Kirill noemt Poetin een ‘mirakel van God’ en ondersteunt gewillig, met zijn theologen en bisschoppen, de oorlogscultus van de president. Het patriarchaat van Moskou heeft zich nooit in het stof geworpen voor vergeving om zijn samenwerking met Stalin voor bijvoorbeeld de onderdrukking van de Oekraïense katholieken na 1945. Collaboratie met dictatoriale leiders zijn wijn en hostie voor deze christenen.

Erasmus

Desiderius Erasmus van Rotterdam (1466-1536), de grootste intellectueel die de Lage Landen ooit voortbracht, zou het zootje dat de Russisch orthodoxe kerk leidt, herkennen. In de lange hoofdstukken 53 en 54 van ‘Lof der Zotheid’ bespot Erasmus de theologen, de kerkleiders en predikers.

Enkele citaten: ‘Misschien zou het beter zijn de theologen met rust te laten, de hele modderpoel niet om te roeren of dat stinkende kruid niet aan te raken. Dit slag mensen is immers verbazend uit de hoogte en prikkelbaar…. Zij voelen zich gelukkig door hun eigenliefde, alsof ze in de derde hemel zijn: op alle andere mensen kijken ze uit de hoogte neer als waren het reptielen, en ze hebben bijna medelijden met hen… Steeds hebben zij nieuw-bedachte woorden of wonderlijke uitspraken paraat. Bovendien leggen ze verborgen geheimen naar eigen goeddunken uit: hoe de wereld is geschapen en geordend, langs welke kanalen de smet van de erfzonde naar het nageslacht is doorgestroomd; op wat voor manier, in wat voor omvang, in hoe weinig tijd Christus was voldragen in de schoot van de Maagd….

Een prekende pompoen

Slechts in de volgende kwesties worden ze pas echt wakker. Zou God zich hebben kunnen verwerkelijken in een vrouw, een duivel, een ezel, een pompoen of een steen? Maar hoe zou een pompoen gepreekt hebben, wonderen verricht hebben en aan het kruis geslagen zijn? Er zijn verder talloze nog subtielere spitsvondigheden, over begrippen, verhoudingen, ogenblikken, formaliteiten, die niemand kan zien, tenzij hij door de diepste duisternis heen dingen ziet die niet zijn.

Voeg hierbij nog de kennis die zo paradoxaal is dat zelfs de orakels van de stoïcijnen, die paradoxen heten, hierbij vergeleken grof en alledaags lijken: alsof het minder misdadig is duizend mensen om zeep te helpen dan één keer op zondag voor een arme stakker een schoen in elkaar te naaien. En alsof het beter is dat de hele wereld met huid en haar, zoals men zegt, vergaat, dan dat men één klein leugentje vertelt…

Intussen zijn die theologen toch maar heel gelukkig en tevreden met zichzelf, ze juichen zichzelf zo toe, dat ze dag en nacht bezig zijn met die allerlieflijkste treurzangen, dat er niet één klein momentje overblijft om ook maar één keer het evangelie of de brieven van Paulus te lezen. Onderwijl denken zij dat zij, wanneer ze die onzin in hun scholen verkondigen, de hele kerk, die anders zou instorten, schragen met de pijlers van hun syllogismen, zoals Atlas bij de dichters de hemel torst op zijn schouders….’

De Zotheid peinst

In hoofdstuk 54 gaat het onder meer zo. Erasmus laat daar de Zotheid peinzen: ‘Degenen die zich doorgaans religieuzen en monniken noemen komen het dichtst in de buurt van het geluk der theologen. Beide benamingen zijn echter totaal verkeerd, want een groot deel van hen staat heel ver van de religie af… Ik zie niet goed hoe er iets erbarmelijkers kan bestaan dan zij, als ik hen niet weer op vele manieren te hulp zou schieten….

Ten eerste vinden zij het een toppunt van vroomheid wanneer ze zo weinig weten van de letteren dat ze niet eens kunnen lezen. En hun psalmen kunnen ze wel optellen, maar ze begrijpen doen ze niet: als ezels balken ze door de kerk, en dan denken ze nog dat ze daarmee de oren der heiligen liefelijk strelen. Er zijn er onder hen ook nogal wat die te koop lopen met hun vuiligheid en armoede, die aan de deur met veel misbaar om brood vragen en die in alle herbergen, op alle wagens en schepen iedereen overstemmen, dit tot groot nadeel van de andere bedelaars. En op zo’n manier willen deze alleraardigste kerels met hun smerige kleren, hun onwetendheid, hun boersheid en hun schaamteloosheid ons, zoals ze zeggen, aan de apostelen doen denken.’

Proeven van Desiderius Erasmus in lenig Nederlands kan in ‘Lof der Zotheid’ van Boom Grote Klassieken. Petty Bange vertaalde, annoteerde en leidde in. In de negende druk, 2021, staan opnieuw de tekeningen van Hans Holbein uit het Baselse exemplaar van 1515. Deze ‘Lof der Zotheid’ is taalplezier, Hollandse nuchterheid en satire op de krompraat van patriarchen en andere kerkse harken. En overigens hier te koop.