Al jarenlang verkondigen de verkozenen in het politieke landschap een structurele pensioenhervorming door te zullen voeren. De vergrijzing neemt ondertussen gestaag toe, voornamelijk doordat de babyboomers gaandeweg met pensioen gaan, maar ook omdat de mens steeds langer leeft. Zowel links als rechts is het er over eens: onder het huidige systeem zijn de pensioenen in de toekomst niet langer betaalbaar. En toch blijft daadkrachtig beleid uit.

Over de budgettaire gevolgen van de vergrijzing zijn haast boeken volgeschreven. Parametrische hervormingen volstaan niet om op lange termijn een antwoord te bieden op de alsmaar groeiende pensioenproblematiek. Dat besef sijpelde laat — maar ondertussen alweer tien jaar geleden — in de hersenspinsels van onze beleidsmakers binnen.

Demografische problemen

Het huidige pensioenstelsel werkt op basis van het zogenaamde ‘repartitie- of omslagstelsel’. Het omslagstelsel houdt een zeer grote mate van solidariteit in, waardoor pensioen vooral in landen met een sterk socialistisch verleden, als België en Frankrijk, gezien wordt als een verworvenheid van de klassenstrijd. Het principe is simpel: werkenden betalen tijdens hun loopbaan socialezekerheidsbijdragen. Op die manier kunnen zij de uitkeringen aan de huidige gepensioneerden financieren.

Wie vandaag werkt, kan op zijn beurt rekenen op de solidariteit van de werkende medemens wanneer men zelf met pensioen gaat. Althans, dat is de idee, want door de stijgende vergrijzing blijven er niet genoeg werkenden over om het systeem te financieren. Het omslagstelsel is immers gevoelig voor demografische veranderingen: als de bevolking vergrijst, verandert de verhouding tussen gepensioneerden en werkenden. Werkenden moeten meer gepensioneerden onderhouden, dus de premie moet stijgen, of de pensioenuitkeringen moeten worden gekort.

Puntenplan

Vriend en vijand is het er daarom over eens dat er nood is aan structurele hervorming. Om dat idee te verwezenlijken lanceerde de regering-Di Rupo in 2014 het ‘puntensysteem’: per gewerkt jaar ontvangt men een bepaald punt, afhankelijk van de sector waarin men actief is. Het aantal punten dat iemand bij elkaar kan sparen, zou dus samenhangen met de carrière en het inkomen. Dat zijn ook vandaag de basisparameters van de berekening. Het uiteindelijke pensioenbedrag zou dan het resultaat zijn van het aantal punten, vermenigvuldigd met de waarde van een punt.

Ook de regering-Michel nam het voorstel voor een puntensysteem over in haar regeerakkoord. De bedoeling was om het systeem uit te werken, en het tussen 2025 en 2030 in te voeren. De idee werd in 2017 op de politieke agenda gezet door de minister van Pensioenen in de regering-Michel, Daniel Bacquelaine (MR), maar uiteindelijk opgeborgen. Niet alleen vakbonden betoogden tegen de pensioenhervormingen van de regering, inclusief het puntensysteem, ook de federale meerderheidspartijen zagen de invoering ervan niet meer zitten.

België is daardoor een van de laatste landen in Europa zonder structurele pensioenhervormingen, wanhopig terend op een voorbijgestreefd systeem. Recent bereikte de regering-De Croo echter na intensieve onderhandelingen een akkoord rond de pensioenhervorming, al lijkt die een maat voor niks. Wie goed kijkt, vindt tussen de mooie lijnen geen grondig plan om de financiële draagbaarheid van het pensioenstelsel te behouden op lange termijn.

https://twitter.com/alexanderdecroo/status/1549160868004483077?s=20&t=h5HXTcxP5ObB2tBxGCj2JQ

Harde cijfers van het Planbureau

Jaarlijks publiceert het Federaal Planbureau een rapport met cijfers rond de pensioenen en de bijhorende vergrijzing. In oktober bleek uit zo’n rapport dat de huidige pensioenhervorming de kosten niet beperkt, maar nog licht vergroot. Bovendien worden mensen niet echt aangezet om meer en langer te werken. In het tweede kwartaal van 2022 was overigens 71,4% van de 20-64-jarigen in België aan het werk. Dat is een daling in vergelijking met 71,9% in het eerste kwartaal van 2022. Dit bleek uit resultaten van Statbel op basis van de Enquête naar de Arbeidskrachten (EAK). Met een werkzaamheidsgraad van ongeveer 70% bengelt België tussen de laagste resultaten van West-Europa, en veraf van het door Vivaldi ingenomen doel om 80% te verwezenlijken.

Minister van Pensioenen, Karine Lalieux (PS), vergat ondanks de vernietigende vaststellingen van het Planbureau niet te pronken met het feit dat haar pensioenhervorming budgettair neutraal is. Nochtans zullen de jaarlijkse pensioenuitgaven volgens de Studiecommissie voor de vergrijzing tegen 2045 met 14 miljard in euro’s van vandaag toenemen. Bovendien vindt Lalieux dat we mensen niet nog langer aan het werk kunnen houden. Vreemd, want in België stoppen velen nog altijd opmerkelijk vroeg met werken. Volgens de OESO ligt de effectieve pensioenleeftijd van de Belgen gemiddeld op 60,5 jaar. Dat blijft bij de laagste onder de klassieke industrielanden.

De vroege effectieve pensioenleeftijd in ons land weerspiegelt zich in een erg lage werkzaamheidsgraad van ouderen. Van de 60- tot 64-jarigen is in België nog amper 38 procent aan het werk. In Nederland is dat 65 procent, in Zweden zelfs 68 procent. Willen we op lange termijn de financiering van het pensioenstelsel verzekeren, dan moeten we echter langer werken, want de schuldenberg neemt toe. Tenzij de minister een beter idee heeft natuurlijk, maar dat blijft voorlopig uit…

puntensysteem

Pensioenhervormers vergaten belangrijk onderdeel: financiering op lange termijn