Enkele weken voor de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november komt er meer kritiek op Pieter Omtzigt, oprichter en lijsttrekker van Nieuw Sociaal Contract (NSC). Die kritiek komt van rechtse media: Elsevier Weekblad (EW) en dagblad de Telegraaf. Opvallend, aangezien Omtzigt al jaren geliefd is bij rechtse kiezers.

Tegenstrijdig

Omtzigt wordt door veel kiezers gezien als buitenstaander. In werkelijkheid zit hij al vanaf 2003 in de Tweede Kamer (namens het christendemocratische CDA, tot hij in 2021 uit de partij stapte). Tussen het afronden van zijn dissertatie en zijn beëdiging als Kamerlid was hij nog geen collegejaar docent-onderzoeker aan de universiteit.

Omtzigt pleit voor een andere bestuurscultuur, maar heeft zelf geen bestuurlijke ervaring. Hij wilde nooit minister of staatssecretaris worden, naar eigen zeggen omdat hij zichzelf als volksvertegenwoordiger zag. Zelfs fractiebestuur sloeg hij af.

Omtzigt wil een meer transparante overheid, maar geeft zelf niet het goede voorbeeld. Afgelopen augustus kondigde hij pas aan een partij te beginnen. De kandidatenlijst maakte hij pas een maand later bekend. Tot enkele weken geleden was het partijprogramma van NSC niet bekend. Het is niet eens duidelijk of hij beschikbaar is als premier of een andere kandidaat naar voren schuift, en indien het laatste, wie.

Transparantie?

Het uitblijven van een kandidaat-premier valt verkeerd. Volgens Omtzigt moet het om inhoud en ideeën gaan, niet om personen. Maar in de jaren ’70 gingen de verkiezingen tussen voor- en tegenstanders van de sociaaldemocratische premier Joop den Uyl (PvdA, 1973-1977). In de jaren ’80 ging het om de vraag of CDA-premier Ruud Lubbers (1982-1994) ‘zijn karwei’ mocht afmaken. De populariteit van Omtzigt stoelt deels op het beeld dat hij, als principiële volksvertegenwoordiger, tegenpool is van niet-herkiesbaar premier Mark Rutte (2010-2023, van de rechts-liberale VVD).

De premiersvraag is relevant, omdat volgens peilingen slechts drie partijen in aanmerking komen: VVD, het kartel van PvdA-GroenLinks en NSC. Dit zijn de enige partijen die constant boven de twintig en zelfs in de buurt van dertig zetels komen. PVV (aangevoerd door Geert Wilders) en landbouw- en regiopartij BBB worden vierde of vijfde, maar lijken onder de twintig te blijven. De andere partijen schommelen rond de vijf.

Openheid

De kans is dus een op drie dat NSC de premier levert. In het theoretische geval dat de drie partijen een coalitie vormen, al dan niet aangevuld met een vierde partij, bepaalt NSC welk van de andere twee partijen de premier levert. Maar Omtzigt noemt de NSC-kandidaat niet, en evenmin of VVD-lijsttrekker Dilan Yeşilgöz dan wel PvdA-GL-lijsttrekker Frans Timmermans zijn voorkeur geniet. Formeel omdat ‘de kiezer beslist’. Het ergert commentatoren dat hij kiezers niet de openheid van zaken geeft die hij als Kamerlid eiste van regeringen.

Zondag 5 november debatteerden de drie lijsttrekkers op een commerciële zender. Zondag 12 november doen Timmermans en Omtzigt niet mee aan het tv-debat op dezelfde zender, maar met meer partijen. Dit herinnert aan Kris Peeters, die zich in 2014 te goed voelde om in kieskring Antwerpen te debatteren met N-VA-lijsttrekker Liesbeth Homans.

Omtzigt en Timmermans hebben één op één gedebatteerd, in een debat exclusief voor hun achterbannen. Dit voedt geruchten dat een stem op Omtzigt een stem op premier Timmermans blijkt.

Midden of rechts?

Als PvdA-GroenLinks links is en VVD rechts, oogt NSC als middenpartij. CDA koos in het verleden meer dan eens voor het midden. ‘Wij buigen niet naar links en wij buigen niet naar rechts.’ Maar als er inhoudelijk geen verschil is met CDA, waarom verlieten Omtzigt en anderen op zijn lijst die partij? Was de breuk principieel, of omdat Omtzigt zijn zin niet kreeg? Hij lijkt niet makkelijk geweest om mee samen te werken.

Veel NSC-kiezers lijken wel een voorkeur voor rechts te hebben. Zo blijkt uit peilingen dat zij samenwerking met PVV niet uitsluiten. Omtzigt deed dit wel altijd. Schikt hij zich naar zijn achterban, verwijten tegenstanders hem niet beginselvast te zijn. Volhardt hij, stelt hij zijn eigen kiezers teleur.

Leidersfiguur?

Vriend en vijand looft Omtzigt om zijn vermogen om zich als volksvertegenwoordiger vast te bijten in dossiers. Zijn bezorgdheid voor de rechtsstaat vloeit voort uit zijn eerdere dossiers als Kamerlid. Maar bij NSC dient hij niet fractiespecialist te zijn, maar generalist. Een partijleider moet direct en intuïtief kunnen reageren op alles wat voorvalt.

Bij CDA kon hij zich presenteren als principieel binnen de partij. Als partijleider moet hij beslissen: water bij de wijn omwille van de coalitie of getuigenispolitiek vanuit de oppositie? Houdt hij tactisch zijn kaarten tegen de borst om aandacht vast te houden, of blijkt hij eeuwig twijfelaar?

‘Sint Pieter’

Allochtonenpartij Denk filmde aanvankelijk bijdragen van Kamerleden met Turkse of Marokkaanse wortels. Stemden die volgens Denk niet correct, werden zij te schande gemaakt op sociale media. Eind 2020 verlieten mandatarissen Forum voor Democratie, omdat partijleider Thierry Baudet niet optrad tegen antisemitisme binnen de jongerenorganisatie. Meerdere in 2021 verkozen Forum-Kamerleden zinspeelden op het gebruik van geweld door de achterban.

Omtzigt onderscheidt zich positief. Toen bleek dat de woordvoerder van NSC afgelopen voorjaar BBB een ‘kankergezwel’ noemde, ontsloeg hij die nog dezelfde dag. Maar zijn fans belagen op internet iedere politicus en journalist die iets kritisch over hem zegt. Een praktijk waar Omtzigt ongetwijfeld ongelukkig mee is. Maar het verschil tussen tovenaar en leerling zit in het vermogen de opgeroepen krachten onder controle te houden.

PvdA/GL

Rechtse kritiek op Omtzigt

De nieuwste Nederlandse peilingen