Prins Philip overleed afgelopen vrijdag en omdat u ongetwijfeld, net als ik, naar The Crown keek op Netflix voelt dat ook voor ons alsof een goede kennis er niet meer is. We waren er tenslotte toch gewoon bij toen hij ruziede met de Queen in Australië en later behulpzaam Diana wegwijs maakte binnen The Firm. Enfin, niet echt maar u snapt wat ik bedoel.

De goede man is nog niet begraven of er moet weer vanalles gevonden worden van zijn ‘racistische’ en ‘seksistische’ uitspraken. Het zal ook eens niet. Maar dat is niet het onderwerp van deze maandelijkse sessie amateur-filosofie.

Stiff upper lip

Wel wil ik het hebben over een aantal kwaliteiten die prins Philip belichaamde, zoals daar zijn: opoffering, plichtsbesef, discipline en spaarzaamheid met het uiten van emoties (die Britse stiff upper lip, weet u wel). Zoals Harvard-professor Adrian Vermeule tweette: ‘The thing about Prince Philip is that, whatever else one might say about him, he embodied a generation oriented towards duty rather that individual rights, and one feels that the world is somehow a diminished and increasingly self-centered place as that generation slips away.’ [‘Prins Philip belichaamde, wat men verder nog over hem mag zeggen, een generatie gericht op plicht in plaats van individuele rechten. Het voelt alsof de wereld op een of andere manier verzwakt en in toenemende mate egocentrisch is, nu die generatie verdwijnt.’]

Het doet onvermijdelijk denken aan zijn kleinzoon Harry en diens Meghan die samen zo ongeveer het tegenovergestelde uitstralen: egocentrisme, vrijblijvendheid, oppervlakkigheid, het centraal stellen van gevoelens en die ook permanent over iedereen heen willen uitbraken.

Ze deden dat bijvoorbeeld in het Oprah-interview dat ik uiteraard wel gewoon gezien heb, u misschien (stiekem) ook. Noem het ramptoerisme. Naast een misselijkmakend tentoonspreiden van misplaatst slachtofferschap, zat er wel één interessante passage in. Op een gegeven moment zou Meghan de Queen voor het eerst ontmoeten en Harry vroeg haar of ze wist hoe een correcte buiging te maken. In haar oneindige onwetendheid zei Meghan: ‘I have to curtsy? But she’s your grandma?’ en Harry antwoordde: ‘She’s the Queen’.

Dienstbaarheid

Kijk, dat bedoel ik. Het leven dat de Queen en haar echtgenoot samen leidden was geen show die je even opvoert. Het zijn geen acteurs in een B-film, die tussen de opnames door op z’n Krusty The Clowns in versleten badjas een sigaret opsteken in hun trailer. Nee, ze is de Queen. Altijd en overal.

Buigen is een symbool van dienstbaarheid. En hoewel de Queen zelf niet voor andere mensen buigt, verpersoonlijkt ze een levenswandel waar ’ten dienste staan’ centraal staat. Het is verinnerlijkt, het is hoe je bent, hoe je altijd in het leven staat. Voor mensen die zich omringen met oppervlakkigheid en voor de rest in zichzelf gekeerd zijn als de eerste de beste narcist, is zoiets natuurlijk ontzettend moeilijk te begrijpen. Een woord als opoffering heeft dan geen echte betekenis. Het verschil tussen prins Philip en zijn kleinzoon (en vooral schoonkleindochter) zegt misschien ook iets over hoe de samenleving veranderd is.

Die verandering betekent ook een verlies. Een leven dat vlucht voor dienstbaarheid, verliest inhoud. Waar je van houdt, daar breng je offers voor. Net zoals voor de dingen waar je in gelooft. Daarbij kijk je verder dan jezelf. Het is onmogelijk een oprecht zinvol leven te leiden als je daar niet toe in staat bent.

Authenticiteit

Opoffering zou betekenen dat mensen hun individuele potentieel niet ten volle kunnen beleven, je moet dan je eigen licht dimmen zodat een ander kan stralen, de kamerplant worden die geen zonlicht krijgt. Wie naar prins Philip keek, zag juist iemand die in staat bleek een volledige, authentieke persoonlijkheid te onderhouden in zijn rol ten dienste van zijn echtgenote. Het ten dienste staan wordt dan onderdeel van zelfontplooiing.

Als je natuurlijk altijd en overal ‘jezelf’ zijn als ultieme ambitie koestert en geen interesse hebt om verder te kijken dan wat je eigen allerindividueelste wensen en gevoelens je ingeven, dan wordt dit natuurlijk een moeilijk verhaal.

Wat als je inderdaad het centrum van de wereld bent, zoals zoveel mensen graag zouden willen zijn? Wat doe je daar dan mee? Hoe zet je jezelf in? Is het ultieme dan permanent met je eigen gevoelens bezig zijn? Dat klink wel erg licht als levensvervulling. Wanneer we allemaal de norm zijn, wat hebben we dan eigenlijk aan elkaar? Ergens voor leven dat verder gaat dan jezelf, daar draait het toch echt om?

Nou, die Philip ging ook gewoon vreemd, hoor ik u denken. Dat zal allemaal wel. Mensen blijven mensen, misstappen inbegrepen. Maar hij probeerde zijn zwakheden niet te verheffen tot norm. Met vallen maar ook weer opstaan, bleven hij en zijn koningin bij elkaar. Voor hen was het huwelijk een gezamenlijk project, waar beiden toegevingen deden en een prijs betaalden om hun wederzijdse belofte en toewijding juist in stand te houden. Dat deden ze 73 jaar lang. Ik kan me de leegte en het verdriet dat de Queen moet ervaren niet voorstellen. Het zou me verbazen mocht ze het ons tonen. Die Britse stiff upper lip, weet u wel.

stiff upper lip

Cool as a cucumber

Prins Philip de Dienstbare