In mijn pas verschenen boek ‘Iedereen aan ‘t werk’, waarover u een vraaggesprek van Filip Michiels kon lezen op Doorbraak, doe ik ook een voorstel om in de toekomst loopbanen te bekijken tussen 15 en 75 jaar. Daarmee ga ik in zekere zin in tegen de historische trend.

Vele decennia sloeg de basisstatistiek inzake werkzaamheidsgraad in de EU op de leeftijdsklasse tussen 15 en 65 jaar. Ergens rond de eeuwwisseling is dat verschoven naar de leeftijdsklasse 20-65. Daarmee speelde men vooral in op de stijgende scholarisatiegraad. Jongeren verlieten niet meer massaal de school op 14. In quasi alle landen werd dat trouwens wettelijk onmogelijk; in België met de verhoging van de leerplicht van 14 tot 18 jaar in 1983.

Niet zelden gebeurt het dat arbeidsmarktexperts in analyses zelfs de werkzaamheidsgraad gebruiken van de leeftijdsklasse 25-65. De stijging van de scholarisatie is sindsdien onafgebroken doorgegaan. In Vlaanderen is meer dan de helft van de schoolverlaters nu hooggeschoold. Ze zijn gemiddeld een stuk ouder dan 20, niet zelden al 25 jaar, als ze de arbeidsmarkt betreden. Dit gemiddeld later betreden van de arbeidsmarkt is ook een reden waarom de duur van loopbanen onder druk staat. De voorbije decennia werd daarvoor bijna uitsluitend gekeken naar het vroegtijdig stoppen (onder andere via het brugpensioen) maar veel minder naar het veel later toetreden.

Studentenwerk

Waarom dan toch pleiten voor een loopbaan tussen 15 en 75 en in zekere zin de klok terugdraaien? Waarom terugkeren naar de leeftijd van 15 als jongeren pas officieel op de arbeidsmarkt komen als ze al ouder dan 20 zijn? Omdat jongeren tijdens de studies natuurlijk ook al met werk in contact komen. Een van de belangrijke ontwikkelingen de voorbije 50 jaar is de sterke toename van studentenarbeid. Sowieso was studentenarbeid 50 jaar geleden een quasi uitsluitend zwarte activiteit. Bovendien bleef het hoofdzakelijk beperkt tot de grote vakantie in de zomer.

Voor veel werkgevers die met steeds meer krapte te maken hadden, een godsgeschenk

Studentenwerk is quasi volledig gewit de voorbije halve eeuw. De voorwaarden om officieel te werken zijn zo interessant (bruto is bijna netto) dat het voor werkgever en werknemer niet slim en aantrekkelijk is om nog in het zwart te klussen. En studenten werken niet langer alleen tijdens de zomer. Door het voordelig studententarief door te trekken naar het ganse jaar maakte het beleid het mogelijk om ook buiten de vakantiemaanden te werken. Voor veel werkgevers die met steeds meer krapte te maken hadden, een godsgeschenk.

Zelf realiseerde ik me bij het overlopen van mijn arbeidsloopbaan dat ik tussen mijn 15 en 24 ook elk jaar had gewerkt. Mijn eerste studentenjob (ik was nog geen 15 jaar) deed ik in een steenbakkerij in 1974. Ik leerde de fabriekswereld uit die tijd kennen. Mijn schoolmoeheid was op slag verdwenen.

Bij het overlopen van al mijn studentenjobs viel me op hoe verscheiden deze waren (kelner, calculator, bandwerker, installateur van telefoons, enquêteur…) en hoeveel ik daar ook opgestoken heb. Ik stelde me meteen de vraag waarom ik vroeger al deze ervaringen (nu zou men dit benoemen als competenties) niet heb vermeld in mijn toenmalig cv.

Langer werken

Om kort te gaan, ik vind dat er veel redenen zijn om mijn feitelijke beroepsloopbaan te laten beginnen op 15. Aangezien studentenarbeid nu veel meer ontwikkeld is dan toen, denk ik dat je dit globaal kunt doortrekken. Daarmee is de aanvangsleeftijd van 15 jaar gelegitimeerd. Maar wat met 75?

Voor alle duidelijkheid, 75 is een lukraak gekozen getal. Het betekent geenszins dat het nieuwe normaal nu wordt dat mensen tot 75 moeten werken. Het betekent al helemaal niet dat ze dan moeten stoppen. 75 betekent dat de huidige pensioenleeftijd, nu nog 65 maar volgend jaar 66 en in 2030 67, helemaal geen einde hoeft te zijn voor zij die langer willen en kunnen werken.

Ook hier is de trend duidelijk, zij het niet zo uitgesproken als bij de studenten. Betaald werk verrichten tussen 65 en 75 jaar, wordt in België gedaan door slechts 6 procent van de betrokken bevolking. Tien jaar geleden was dat zelfs maar 4 procent. Het Europese gemiddelde bedraagt 11 procent. In landen als Denemarken, Zweden, Noorwegen en Nederland werkt een op vijf 65-plussers. In al die landen is er de voorbije 10 jaar sprake van een sterke stijging, soms mee veroorzaakt door het verhogen van de pensioenleeftijd. Ook in België zal het stijgen van de pensioenleeftijd volgend jaar een positief effect hebben op de cijfers.

65-plussers inzetten

Het is niet meer dan logisch dat langer leven ook langer werken als gevolg heeft. Het lijkt me een billijke gedachte dat de pensioenleeftijd mee evolueert met het stijgen van de gemiddelde levensduur. De stijging zou dan kunnen verdeeld worden tussen vrije tijd en werk. De concrete afweging is een politieke keuze. De hogere scholarisatiegraad die nu ook volop doorwerkt bij de cohorten die nu officieel de arbeidsmarkt verlaten, zal ook een opwaarts effect hebben op de cijfers. Hooggeschoolden willen in meer gevallen langer doorwerken dan midden- en kortgeschoolden.

En er is uiteraard de grote structurele krapte op de arbeidsmarkt. Werkgevers en ook de overheid kijken almaar meer in de richting van 65-plussers om concrete vacatures in te vullen. In Duitsland worden gepensioneerde dokters mobiel ingezet in gebieden waar geen huisdokters meer beschikbaar zijn. In Vlaanderen wordt om dezelfde reden gekeken naar 65-plus-leerkrachten.

Wat uiteraard niet de bedoeling is, is dat het langer werken moet dienen om in te korten op de pensioenen

Wat uiteraard niet de bedoeling is, is dat het langer werken moet dienen om in te korten op de pensioenen. Het moet een vrijwillige keuze blijven van de betrokkene. Er zijn weinig gevallen bekend waar mensen na 65 moeten blijven werken om aan de armoede te ontsnappen. Het gebeurt wel vaak dat mensen blijven werken om hetzelfde consumptiepatroon te kunnen aanhouden na het pensioen.

Vijfde pensioenpijler

De grotere verspreiding van nieuw samengestelde gezinnen waarbij men soms op hogere leeftijd nog kinderen in het hoger onderwijs heeft, speelt hierin ook een rol. Om die reden zie ik het blijven werken na 65 dan ook als de vijfde pensioenpijler (naast wettelijk pensioen, extra wettelijk pensioen − via werkgever en/of via pensioensparen −, de eigen woning en eigen bijeen gespaarde middelen).

Een loopbaan bekijken vanuit 15-75 opent nieuwe perspectieven. Het is geenszins de bedoeling dat er gedurende deze periode heel de tijd wordt gewerkt. In dit nieuwe perspectief kan het werk tijdens een loopbaan dan ook meer gespreid worden in functie van de eigen behoeften. Het is aan de burger om hierin zelf te beslissen.

studentenjob

Een loopbaan van 15 tot 75

De universiteit moet (niet) gemakkelijker zijn