In zijn boek Hoe migratie echt werkt, een turf van meer dan 500 pagina’s, maakt hoogleraar sociologie Hein de Haas (Universiteit van Amsterdam) komaf met wat hijzelf omschrijft als ’22 mythen over migratie’. De Haas spaart daarbij vooral de politiek niet. ‘Als het over migratie gaat, gaapt er een enorme kloof tussen wat politici hardop verkondigen en wat ze in praktijk doen.’

Het huidige scherpe maatschappelijke debat rond migratie vloeit vaak voort uit een eenzijdige en simplistische kijk vanuit de verschillende kampen, zegt Hein De Haes in zijn boek. Maar is het niet eenvoudigweg een feit dat – los van alle wetenschappelijke argumenten pro en contra – een groeiende meerderheid van de bevolking in steeds meer landen minder migranten wil? De socioloog is niet akkoord.

Hein de Haas: ‘Dat laatste blijkt niet uit opinie-onderzoek. De meningen over migratie bij het grote publiek zijn al jarenlang behoorlijk stabiel. Ze zijn daarnaast ook sterk verdeeld, dat klopt, en veel mensen maken zich effectief zorgen over migratie. Deels komt dat door de beeldvorming die politici graag hanteren, alsof we overspoeld zouden worden door hele horden bootvluchtelingen. Tegelijk is het ook zo dat er wel degelijk sprake is van overlast. Onder meer omdat we migranten allemaal samenproppen in asielcentra of massaal huisvesten in bepaalde wijken. Maar het contingent volbloed racisten is en blijft vrij klein.’

U kan er toch niet omheen dat in almaar meer Europese landen rechtse partijen die kritisch zijn voor het migratiebeleid van de voorbije jaren de wind in de zeilen hebben?

‘Als je dat over een wat langere termijn onderzoekt, gaat het vooral heel erg op en neer. Bovendien zijn die radicaal-rechtse partijen ook niet enkel anti-migratie: ze spelen in op een bepaalde maatschappelijke onvrede. Problemen afschuiven op asielzoekers is en blijft dan natuurlijk een aantrekkelijk frame: in Nederland lijken de asielzoekers nu plots de hoofdschuldigen voor de wooncrisis. Uiteraard dragen ook zij daar een klein stukje toe bij, maar we weten allemaal dat een veel breder beleid de voorbije jaren die wooncrisis mee in de hand heeft gewerkt.’

U relativeert de omvang van illegale migratie. Nochtans blijkt uit cijfers van het Europese Asielagentschap dat de EU – zonder het Verenigd Koninkrijk – in de eerste helft van dit jaar 519.000 asielaanvragen ontving, een stijging van 28 procent tegenover de eerste helft van 2022. Ruim de helft van hen komt niet in aanmerking voor asiel. En volgens de OESO nam de migratie naar de rijkste landen, waaronder ook België, vorig jaar met 21 procent toe. Dat is toch een substantiële stijging?

‘Naast het feit dat asielaanvragen niet onder het kopje ‘illegale migratie’ vallen, is het zeker zo dat West-Europa de voorbije decennia wél een bestemmingsgebied is geworden. Maar dat is vaak ook een kwestie van legale migratie. Zo zijn er ook steeds meer mensen van buiten Europa naar hier afgezakt, dat is dus zonder meer een fundamentele verandering. Belangrijker dan de naakte aantallen is in mijn ogen de veranderde herkomst van die migranten, en dat zorgt effectief voor onrust. Tegelijk klopt het niet dat het voornamelijk om illegale migranten gaat: 90 procent van de Afrikanen komt bijvoorbeeld legaal naar Europa.’

Maar een groot deel blijft hier achteraf ook illegaal hangen of belandt hier wel in het illegale arbeidscircuit?

‘Bij een zeer beperkt aantal is dat inderdaad het geval. Ik constateer dat er geen enkele politieke wil bestaat om daar iets aan te doen. De arbeidsinspectie is een lachertje in Europa. Om dat probleem op te lossen, zullen we eerst en vooral de werkgevers moeten aanpakken, maar daar bestaat helemaal geen politiek draagvlak voor.’

‘Er verblijven vandaag ruim 1 miljoen Marokkanen in Spanje, en een groot deel van hen draait daar dagelijks mee in de fruit- en groententeelt. Er is dus een grote arbeidsvraag, ook al omdat lokale arbeidskrachten steeds meer de neus ophalen voor bepaald jobs, én er bestaat een bijzonder omvangrijk zwart arbeidscircuit. In Amsterdam – en dat zal in Brussel niet anders zijn – worden haast alle woningen en bedrijven vandaag gepoetst door migranten. Vaak zitten zij minstens in een legale schemerzone. Dat weet iedereen, maar niemand wil dat echt aanpakken.’

‘Om verkiezingen te winnen spreken politici zich vandaag hard uit tegen migratie, maar ze sluiten systematisch de ogen voor dat illegale arbeidscircuit waarvoor we massaal migranten nodig hebben. Ook al omdat ze onder zware druk staan vanuit het bedrijfsleven om dat probleem niet aan te pakken. En jawel, illegale migratie kan op langere termijn sociale problemen veroorzaken, maar daar wordt de politiek op korte termijn niet op afgerekend. Willen we de illegale migratie écht aanpakken, dan moeten we bij de bron beginnen, met name bij de werkgevers en de illegale arbeid. Dan moeten we ook bereid zijn om de liberalisering van de arbeidsmarkt terug te draaien.’

Hoe kan Europa de migratieproblematiek vandaag efficiënter aanpakken én daarvoor tegelijk een voldoende groot draagvlak bij de bevolking verwerven?

‘Ik denk dat het échte debat moet gaan over het soort samenleving dat we willen. En dan komen we telkens opnieuw bij die arbeidsmarkt uit. Een groot gedeelte van de migranten in Europa komt hier nog altijd legaal binnen, en zij doen dat voornamelijk om hier te werken. Uiteraard is ook gezinshereniging een belangrijke factor, maar meestal volgen die gezinnen gewoon de arbeidsmigranten. Vandaag zien we een grote discrepantie tussen enerzijds het Europese grensbeleid en anderzijds het arbeidsmarktbeleid. Daar is dus zeker ruimte voor verbetering en meer coherentie.’

Tegelijk stellen we vast dat in België ruim 1 miljoen mensen op arbeidsgerechtigde leeftijd niet aan de slag zijn en een of andere uitkering ontvangen. Er is dus wel degelijk voldoende potentieel om die vraag vanuit de arbeidsmarkt anders in te vullen?

‘Dat klopt, maar we weten intussen dat heel veel van die mensen niet geschikt zijn voor bepaalde soorten werk of hun neus ophalen voor bepaalde jobs. Je zou dus een beleid moeten voeren om de werkzaamheidsgraad op te trekken. Maar we weten allemaal dat je alleen daarmee nooit de krapte op de arbeidsmarkt zal kunnen oplossen. Dé hamvraag blijft in mijn ogen: welke economie en samenleving willen wij hier in de toekomst? Hebben we in Nederland bijvoorbeeld absoluut nood aan zo’n grote en gesubsidieerde tuinbouwsector die op migranten drijft? Kijk naar Japan: dat land heeft structureel minder migranten dan de meeste Europese landen. Enerzijds omdat de Japanners zelf veel langer aan het werk blijven, vaak tot na hun zeventigste, anderzijds door robotisering of omdat ze zich ook tevreden lijken te stellen met een veel kleinere economische groei. Wanneer de Fransen staken tegen een verhoging van de pensioenleeftijd, dan staken ze impliciet ook vóór meer migratie.’

Als we het over de asielmigratie hebben, valt er dan niets voor te zeggen om vluchtelingen toch vooral in de eigen regio op te vangen?

‘Absoluut, en de meeste vluchtelingen willen dat zelf ook liever. 80 tot 85 procent blijft in de eigen regio. Maar het is natuurlijk een illusie te denken dat we, wanneer er niet zo heel ver van hier een wrede oorlog uitbreek, nooit vluchtelingen uit pakweg Syrië over de vloer zullen krijgen. Tenzij je van de EU een soort Noord-Korea maakt, is het een volstrekte illusie dat je de Europese grens volledig kan afgrendelen.’

Toch is het opvallend dat pakweg de Arabische golfstaten er wél in slagen om die vluchtelingen uit de eigen regio buiten te houden?

‘Ja, maar die schenden dan ook fundamenteel de mensenrechten. En dat gezegd: ook landen als Iran of Pakistan huisvesten al jarenlang hoge aantallen vluchtelingen. We hebben de voorbije jaren aan groot aantal nieuwe conflicten zien ontstaan, wat zich dan ook vertaalt in een tijdelijke aangroei van het aantal vluchtelingen. Maar historisch gezien is het niet zo dat we vandaag met een uitzonderlijk hoog aantal vluchtelingen te maken hebben, het gaat heel erg op en neer.’

‘Wat wél een probleem vormt, is dat we ons asielsysteem bijzonder ingewikkeld en traag hebben gemaakt. Daardoor duurt het veel te lang alvorens asielzoekers duidelijkheid krijgen, en dat levert allerlei problemen op. Zowel voor de lokale bevolking als voor die asielzoekers zelf. Een grote groep alleenstaande mannen die niets om handen heeft, dat is overal en altijd om ellende vragen. Er is voorts ook te weinig politieke wil om een soort buffercapaciteit in te bouwen in onze asielprocedure, en daarvoor moeten we op Europees vlak sluitende afspraken maken én meer solidariteit organiseren.’

Hoe staat u tegenover het Deense model, waar een linkse regering er met een behoorlijk repressieve aanpak blijkbaar wel in slaagt om de instroom fors te verminderen?

‘Dat heeft alleen maar zin als je mensen die niet in aanmerking komen voor asiel finaal ook echt het land kan uitzetten. Anders leidt het tot een lange detentie van uitgeprocedeerden, die niets oplost. Denemarken heeft de asielprocedure ingewikkelder gemaakt, maar daardoor krijgen de buurlanden dan meer migranten te verwerken. Je krijgt een soort van waterbed-effect, op Europees niveau lost dat niets op.’

Goed, maar wanneer de landen van herkomst zelf geen eigen onderdanen willen terugnemen, dan kan je ook niet anders dan hen op te sluiten tot ze vrijwillig willen terugkeren?

‘We moeten bereid zijn om echt te investeren in zeer goede diplomatieke en economische relaties met die landen. Niet in doorzichtige deals waarmee je landen van herkomst enkele honderden miljoenen schenkt en hen tot een soort van vazalstaten van Europa degradeert. Dat geld komt dan vooral in de zakken van elites terecht. Geef hen meer toegang tot de Europese markten, investeer écht in die landen.’

‘Duitsland heeft dat bijvoorbeeld gedaan met Marokko, waardoor het nu relatief vlot Marokkaanse uitgeprocedeerden kan terugsturen naar hun geboorteland. We moeten echt af van de oplossingen op korte termijn of deals op lokale schaal. Dat doen we al dertig jaar, en het werkt gewoonweg niet. We moeten ook tot een echt geharmoniseerd Europees asielstelsel komen, waarbij we het shoppen tussen verschillende EU-listaten onaantrekkelijk maken.’

Fort Europa werkt niet, zegt u, moeten we de deur dan gewoonweg maar open zetten?

‘Nogmaals: arbeidsmigratie is dé bron van instroom, en dus moeten we vooral een grondig debat voeren over ons arbeidsmarktmodel. Willen we minder migratie, dan moeten we bereid zijn dat grondig te hervormen. Dat is een werk van lange adem, jawel, maar politici zijn de voorbije jaren echt verstrikt geraakt in hun eigen leugens en kunnen het debat niet langer uit de weg blijven gaan. Er gaapt een enorme kloof tussen wat ze hardop verkondigen en wat ze in praktijk doen. De kop in het zand steken, helpt niet meer. Politiek gezien is het niet illegitiem om minder migratie te willen, maar dan moet je ook bereid zijn de ingrijpende gevolgen daarvan voor je economie en arbeidsmarkt te aanvaarden.’

tuinbouw

Hein de Haas: ‘Minder migratie? Ok, maar pak dan eerst het illegale arbeidscircuit aan’

Nederland naar de stembus: waarvoor staat de boerenpartij BBB?