Nu de zomer op zijn einde loopt en de bladeren stilaan van de bomen beginnen te vallen, keert Doorbraak nog eenmaal terug naar het prachtige zuiden. Wij spraken Paul De Ridder, doctor in de Middeleeuwse geschiedenis, en inwoner van Firenze.

U bent geboren als Belg, maar woont in Firenze. Waarom hebt u – van alle plaatsen op de wereld – Italië gekozen als vaste woonplaats?

‘Ik ben in 1968 voor de eerste keer in Firenze terechtgekomen. Dat was als scholier tijdens de gebruikelijke reis aan het einde van het middelbaar. Ik studeerde toen Grieks-Latijn, dus vertrokken wij logischerwijze naar Rome, maar wij passeerden ook in andere Italiaanse steden, waaronder Firenze.’

‘De stad maakte al van in het begin een onuitwisbare indruk op mij, vooral omdat ik sterk geboeid was door geschiedenis en er heel veel cultuur en voorwerpen uit de Middeleeuwen en Renaissance terug te vinden zijn, in tegenstelling tot Rome, waar de nadruk meer ligt op de Klassieke Oudheid. In 1974 vertrok ik met mijn vrouw op huwelijksreis naar Firenze, en ook zij was onder de indruk. De schoonheid van de Italiaanse stad is niet enkel terug te vinden in de geschiedenis, maar ook in bijvoorbeeld de mode.’

Italiaanse taal

Als Brabander in Firenze wonen lijkt me niet evident. Engels wordt lang niet overal vlot gesproken, en de Italiaanse taal wordt in België eigenlijk niet onderwezen. U heeft zich uit die situatie weten te redden?

‘Ik kan eigenlijk vrij goed communiceren met de Italianen. Hoewel zij Latijnen zijn bij uitstek, zijn zij zeer vriendelijk, bescheiden en niet arrogant. Het wordt in Italië enorm gewaardeerd als een minder bespraakte bezoeker toch de moeite doet om Italiaans te spreken. Ikzelf heb de taal ook nooit gestudeerd, en spreek dus met fouten, maar zal zelden nog een gesprek in het Engels voortzetten.’

‘Italiaans is de overkoepelende taal over geheel Italië. Italianen zijn er trots op. In Vlaanderen is die overkoepelende taal het Nederlands, dus is het eigenlijk bijzonder dom dat wij ons “Vlamingen” noemen. Wij zijn geen Vlamingen, met uitzondering van diegenen die in Oost- of West-Vlaanderen wonen. Voor hen is dat hun deelidentiteit, maar die van mij bijvoorbeeld is Brabander. Op dat vlak verschilt België erg hard van Italië. In de noordelijke helft van België zijn de deelidentiteiten verloren gegaan en scharen wij ons allen onder het begrip “Vlaming”, maar in Italië werden die deelidentiteiten behouden. Als ik een Florentijn een “Lombard” zou noemen, zou dat als beledigend worden ervaren, want hij is geboren en getogen in Toscane.

Zijn er nog grote verschillen tussen België en Firenze?

‘We spreken een andere taal. De mensen zijn meer cultureel gericht, ze hebben gewoonweg meer belangstelling voor cultuur. Dat hoeft niet altijd cultuur op zich te zijn, maar blijkt ook in het dagelijks leven uit de mode of de markt op zaterdag bijvoorbeeld. Eenvoudige zaken zullen vaker met veel moeite in mooie verpakkingen gestoken worden, puur om “mooi” te zijn. Dat is iets wat wij in het noorden minder hebben.’

Leven in het zuiden

De temperaturen lopen, zeker in de zomer, flink op. Heeft u daar geen last van?

‘In de zomer is het hier regelmatig ergens hoog in de 30 graden, soms zelfs boven 40 graden. ’s Morgens rusten wij volledig uit. Men blijft niet zo lang buiten. De mensen zijn voorzichtiger bij hoge temperaturen, maar de stad gaat niet “dood” op de middag.’

Hoe zit het met de huidige coronacrisis in Italië?

‘De coronasituatie valt goed mee. Wij dragen geen masker, tenzij we ergens binnengaan of op het openbaar vervoer. De maatregelen zijn nog altijd strenger dan in België. Zo geldt er bijvoorbeeld een maskerplicht op onder andere het openbaar vervoer, schoolvervoer, of op veerboten en moet men wel in isolatie als er positief getest wordt. Het is de lokale gezondheidsdienst die bepaalt hoe lang men afgezonderd moet worden, en reizen is verboden in die periode.’

‘Opvallend is ook dat anders dan in België – waar vaak de “iedereen-doet-zijn-goesting-mentaliteit hangt” – iemand in Italië radicaal aangesproken zal worden als hij zich niet aan de regels houdt. In het noorden heerst vaak de idee dat alles “losjes” is in Italië. Dat is dus niet waar. Ook buiten de coronasituatie houdt men zich wel degelijk aan de regels. Het is niet aangeraden om buiten de lijntjes te kleuren, soms zelfs op een bureaucratische wijze.’

Cultuur en kunst

Firenze staat bekend als cultuurstad. Als u één museum mag kiezen, welk kiest u dan en waarom?

‘Er is hier ongelofelijk veel. Het meest omvattende museum is natuurlijk het Uffizi, dat museum vergaarde wereldwijd roem en wordt wel eens het “Louvre van Italië” genoemd. Daar staan topwerken uit Italië, maar ook verschillende andere werken vanuit heel Europa, wat natuurlijk niet betekent dat de andere musea in Firenze niet belangrijk zijn.’

‘Firenze wordt vaak beschouwd als de stad van de Renaissance, de terugkeer naar de Klassieke Oudheid. In principe zou dat Rome moeten zijn, want daar loopt een bezoeker letterlijk met het hoofd tegen de Klassieke Oudheid als hij de stad binnenkomt. In Firenze daarentegen is die Oudheid veel moeilijker te vinden.’

‘Wat voor mij een grote ontdekking was, is dat onderzoekers eigenlijk pas in de jaren ’70 systematische opgravingen en onderzoeken deden naar de Klassieke Oudheid in Firenze. Talloze resten uit het verre verleden werden teruggevonden, blootgelegd en gedocumenteerd. Daardoor kan ik vandaag als het ware een “Romeinse tour” in Firenze maken.’

Waarom werden er niet eerder systematische opgravingen en onderzoeken gedaan?

‘Door de grote expansie van Firenze in de Middeleeuwen – voornamelijk door de groeiende lakennijverheid en het financiewezen – werden alle verwijzingen naar de Klassieke Oudheid onder het stof bedolven. Alles verdween letterlijk naar de ondergrond, en die resten werden pas laat herontdekt, maar Firenze had ooit een forum, een theater, een amfitheater en zelfs een aquaduct. Het was een “klein Rome”.’

U bent historicus van beroep. Bent u op dit moment nog met een project bezig?

‘Ik werk momenteel aan een nieuwe versie van mijn boeken over de Rechtvaardige Rechters, het paneel linksonder van het Lam Gods, dat werd “gestolen” en sindsdien spoorloos is. De zaak is nog altijd in evolutie en daarom maak ik een nieuwe synthese van het werk, met de nieuwste bevindingen. We proberen het stuk boven water te brengen, zeker in deze bewogen tijden zou dit een teken van hoop zijn.’

Politiek

De Belgische politiek wordt wel eens verweten een ‘soep’ te zijn, maar ook Italië doet het vaak niet bijster goed. Leeft dat onder de bevolking?

‘Naar mijn mening leeft politiek niet erg onder de mensen, de mensen zijn het gewoon. In zekere zin is dat een tegenstelling met België, waar het meer leeft, al vind ik dat ook in België politiek niet verspreid genoeg is en mensen meer aandacht zouden moeten hebben voor beleid.’

Er komen verkiezingen aan (op het moment dat dit interview plaatsvond, red.). Gaat u stemmen?

‘Neen, aangezien ik de Italiaanse nationaliteit niet bezit, mag ik mij helaas niet naar de stembus begeven.’

Uffizi

Historicus Paul De Ridder in Firenze: ‘Wij zijn geen Vlamingen’