Het was voorpaginanieuws in De Morgen (30 mei). De Belg werkt gemiddeld 11 jaar voor hetzelfde bedrijf. En sinds 1992 is dat niet veel veranderd. Het is een van de taaiste mythes over de arbeidsmarkt: dat we nu veel sneller van werk veranderen dan vroeger. De nieuwe generatie, wordt gezegd, is veel mondiger dan vroeger en zegt sneller waar het op staat en vertrekt dan ook sneller. Maar in de realiteit blijkt er niet zoveel te veranderen. Tijd om enkele zaken op een rij te zetten.

Als we gemiddeld even lang bij een werkgever blijven dan wijst dit er onderliggend op dat werknemers meer van werkgever veranderen dan vroeger. Onze beroepsbevolking veroudert en de kans dat iemand langer in een bedrijf werkt, stijgt uiteraard met het ouder worden. Als het totaal gemiddelde niet verandert en er zijn meer 55-plussers dan kan dit alleen betekenen dat de jongere generaties gemiddeld iets meer veranderen. Dat is in België het geval.

Wat wel opvalt is dat de historische kraptes op de arbeidsmarkt niet leiden tot een significant hoger verloop. Om te veranderen van werk moeten er jobs beschikbaar zijn. Dit is nu meer dan ooit het geval. Maar we komen toch niet echt meer in beweging. Gedeeltelijk is dit gezichtsbedrog.

Want uiteraard beslist niet alleen de werknemer of hij of zij vertrekt, ook de werkgever kan dit beslissen, door betrokkene te ontslaan. Wat we nu zien op de arbeidsmarkt is dat er een iets grotere neiging van de werknemer is om te vertrekken. Maar dit wordt gecompenseerd door het gemiddeld minder ontslaan door de werkgever.

Verblijfsduur

Zelfs bij minder of onvoldoende presteren door de werknemer zal de werkgever nu minder dan vroeger overgaan tot ontslag omdat hij nu minder zeker is dat hij vervanging zal vinden. Dat is niet alleen een Belgisch verschijnsel. In nagenoeg de hele EU zien we geen beweging naar een lagere verblijfsduur bij de werkgever de voorbije 20 jaar. Zweden en Finland en buiten de EU Zwitserland zijn uitzonderingen. Bij de meeste landen was er, zoals in België, geen echte evolutie. Wel zit België qua verblijfsduur (11,1 jaar) eerder aan de hoge kant. Frankrijk heeft een gemiddelde van 10,3 jaar, Duitsland 10,6 en Nederland 8,6. Italië (12,7) en Griekenland (13,1)hebben een hogere gemiddelde duur. Niet meteen de meest dynamische economieën.

Interessant is dat er in de VS wel een daling is vastgesteld. Tussen 2012 en 2022 ging het van 4,6 naar 4,1 jaar. Bemerk dat de gemiddelde duur in de VS een stuk lager ligt dan in Europa waar het gemiddelde schommelt tussen de 8 en de 13 jaar. The Great Resignation (het grote ontslag), die arbeidsmarktgoeroes twee jaar geleden over de hele wereld vaststelden was in realiteit een puur Amerikaans verschijnsel.

Is het een probleem als werknemers in België langer bij een werkgever blijven dan in het buitenland? Niet noodzakelijk. Als werknemers in hun job bijleren en productiever worden, is een langer verblijf alleen maar positief. Elke werkgever zal het wrang gevoel kennen als een nieuw aangeworven werknemer al na enkele jaren het bedrijf verlaat. Zeker in de eerste jaren wordt er veel geïnvesteerd in werknemers. De productiviteit stijgt snel. Als de werknemer dan toch het bedrijf verlaat, is dat een verlies van de investering. Niet leuk voor de werkgever maar men kan het de werknemer die zich kan verbeteren ook niet kwalijk nemen. Zo werkt de arbeidsmarkt.

Zelfde takenpakket

Het wordt wel een probleem als de werknemer zich niet meer ontwikkelt en zelfs competenties begint te verliezen, bijvoorbeeld door te lang dezelfde job met hetzelfde takenpakket uit te oefenen. Het is niet nodig om een andere job te doen, maar binnen dezelfde job moet er wel sprake zijn van vernieuwing. Als dit uitblijft, dreigt routinisering en soms burn-out. Bovendien blijft het loon van de betrokken werknemer stijgen. Vanuit een macroperspectief ontstaat dan het probleem dat te veel werknemers blijven zitten in een laagproductieve job en niet de transitie maken naar een meer productieve job. Dat is wat we globaal in België vaststellen.

Heel dikwijls verliest de werknemer bij een transitie anciënniteitsvoordelen. Dus blijft men gemakkelijker zitten

Dat is niet omdat de gemiddelde werknemer in België luier of per definitie meer risico-avers is. Dit heeft vooral met onze instituties te maken. Door het sterk anciënniteitsgebonden loonsysteem maakt men het aantrekkelijker om te blijven en minder aantrekkelijk om te veranderen. Heel dikwijls verliest de werknemer bij een transitie anciënniteitsvoordelen. Dus blijft men gemakkelijker zitten.

Ons royaal systeem van tijdelijke werkloosheid zorgt er zelfs voor dat bedrijven die niet meer voldoende productief zijn en er beter de brui aan zouden geven toch blijven bestaan (de zogenaamde zombiebedrijven). Tenminste een deel van die tijdelijk werklozen zouden aan de slag kunnen in meer productieve bedrijven die nu de vacatures niet kunnen invullen.

Productiviteit

Als het de beleidsmakers menens is dat productiviteit een belangrijk aandachtspunt is dan zullen ze dit probleem (anciënniteitsprobleem) moeten aanpakken. Voormalig minister van Werk (Kris Peeters) heeft er alvast zijn tanden op stuk gebeten.

Wat ook speelt in België is de geringe loonspanning. Het verschil tussen lage en hoge lonen is in België lager dan gemiddeld. Dat betekent ook dat werknemers zich in België financieel moeilijker kunnen verbeteren. Waarom je inspannen en opleidingen volgen om je competenties te verbeteren en eventueel een hoger loon te verdienen als de financiële vooruitgang beperkt is?

De goedbedoelde pogingen van verschillende partijen om het verschil tussen niet-werken en werken te vergroten, zullen dit probleem nog doen groeien. Het verschil groter maken kan bijna alleen door de onderste lonen te verhogen. Als de lonen daarboven niet ook stijgen, dan vermindert de loonspanning verder met de negatieve gevolgen van dien.

We mogen aannemen dat de lage productiviteitsgroei in België mee veroorzaakt wordt door de lagere mobiliteit van werknemers. Het zal niet gemakkelijk zijn om daar beleidsmatig iets aan te doen en sommige voorstellen van de politieke partijen, hoe goed bedoeld ook, dreigen het probleem alleen maar erger te maken.

verblijfsduur

De honkvaste Belg