Machtsuitoefening is fataal voor de ecologisten. Na haar deelname aan de regering-Verhofstadt (1999-2003) verdween Groen onder de kiesdrempel. Ook na de regering-De Croo (2019-nu) moet Groen zwaar inleveren.

Dat Groen deze keer niet onder de kiesdrempel duikt, heeft de partij te danken aan gewezen voorzitter Meyrem Almaci. Zij heeft ervoor gezorgd dat de partij veel sterker lokaal is ingeplant dan het geval was in 2003. Dit heeft de vrije val afgeremd.

Loodzware afstraffing

Ook voor Ecolo volgt na regeringsdeelname een loodzware afstraffing. Ecolo is een partij die electoraal scoort ‘en dents de scie’ (‘als de tanden van een zaag’). Hoogtes en vooral diepe dalen na een regeringsdeelname dus. Nu houdt Ecolo in de Kamer nog twee verkozenen over.

De derde verkozene op een Ecolo-lijst is immers Tinne Van der Straeten. Ecolo-covoorzitter Jean-Marc Nollet werd niet herverkozen, federaal vicepremier Georges Gilkinet en Waals viceministerpresident Philippe Henry ook niet. De kop van de kopstukken rolt.

Groenen zijn bijzonder goed in het uitschreeuwen van verontwaardiging. Gewezen Groen-parlementslid Luckas Vander Taelen analyseert dat Groen niet begaan is met de kiezer. Groen zoekt het applaus op van de eigen achterban. Misschien wil Groen zelfs geen partij meer zijn, maar eerder een actiegroep, oppert Vander Taelen in De Morgen.

Ethiek en politiek: Max Weber

Er valt veel te zeggen voor de analyse van Groen als actiegroep. Leggen we ons oor te luisteren bij Max Weber (1864-1920), een van de grondleggers van de sociologie. In zijn Politik als Beruf (1919) maakt hij een onderscheid tussen ‘overtuigingsethiek’ en ‘verantwoordelijkheidsethiek’.

‘Overtuigingsethiek’ is de ethiek van het eigen geweten. ‘Doe wat je moet doen, en laat de rest aan God over’, zo omschrijft Weber deze politieke houding. Met de voorzienbare gevolgen van het eigen morele handelen hoef je geen rekening te houden. Zelfs niet wanneer die gevolgen desastreus zijn voor de maatschappij. Dit is de ethische logica van een actiegroep: ons doel heiligt alle gevolgen.

‘Verantwoordelijkheidsethiek’ daarentegen betekent dat een politicus ook rekening houdt met de gevolgen van zijn handelen. Dit betekent niet dat de politicus geen overtuiging heeft of dat hij geen beeld heeft van wat voor hem de ideale maatschappij is. Het is geen cynisme, het is realisme.

Overtuiging

Groen bedrijft politiek louter op overtuiging. Migratie: ‘Wir schaffen das’. We zijn een rijk land, we kunnen het aan. Mensen in nood moet je altijd helpen. Uitgeprocedeerden uitwijzen? Ja, maar gezinnen met kinderen sluit je niet op. Punt.

Alleen, dat ‘punt’ is geen redenering, maar een overtuiging. Bovendien gaat het niet over ‘opsluiten’ in gevangenissen, maar over een detentie voorafgaand aan uitwijzing in speciaal daartoe ingerichte centra. Geen nood, voor Groen is het ‘punt’ en het blijft ‘punt’. Dit is ‘overtuigingsethiek’. De achterban applaudisseert.

Vergelijk dit met Herman Van Rompuy (CD&V), een politicus met een diepe christelijke overtuiging. In het dubbelgesprek met Rik Van Cauwelaert antwoordt hij het volgende op de vraag van werkgevers naar meer arbeidsmigratie. ‘We zullen niet herhalen wat we in de jaren zestig of zeventig op jullie aanraden hebben gedaan. Want jullie zijn verantwoordelijk voor je bedrijf – maar wij (politici) zijn verantwoordelijk voor de samenleving’, zei hij.

Dat is ‘verantwoordelijkheidsethiek’. Van Rompuy houdt er rekening mee dat men nieuwkomers ook moet kunnen integreren omdat men anders de samenleving ontwricht.

Voor de rechter

Nog enkele voorbeelden van de groene overtuigingsethiek. Een Kamerlid van Groen verklaarde dat alle vormen van seksisme voortaan voor de rechtbank zullen worden vervolgd. Allemaal? Voor de rechtbank? Kan dit wel?

Mocht gerechtelijke achterstand een Olympische discipline zijn, verovert België ongetwijfeld goud, zilver en brons. Met die gevolgen houdt ‘overtuigingsethiek’ geen rekening. Het hoeft niet. We gaan alles vervolgen. Punt! De achterban applaudisseert nogmaals.

Kerncentrales: sluiten. Punt! Fossiele brandstoffen: zwaar belasten en verbieden. Punt! En dat liefst tegelijk. Met de gevolgen hoeft men geen rekening te houden. Armoede? Lossen we in een pennentrek in België op met de welvaartsgarantie: alle uitkeringen omhoog. Punt! Kostprijs: 9 miljard. Komt er een inactiviteitsval? Gaan sommige mensen nog willen werken? ‘Doe wat je moet doen, en laat de rest aan God over’, is ook hier het devies van Groen.

Geen achterlijk ethisch kerkhof

België en Vlaanderen zijn ethisch bijzonder progressief. Abortus, euthanasie, homohuwelijk, homoadoptie, een transgenderwet, … het is hier allemaal geregeld. Vergelijk dat met Frankrijk, waar men er al jaren niet in slaagt een euthanasiewetgeving uit te vaardigen. Zelfs een emotioneel pleidooi van de pas overleden zangeres Françoise Hardy, een cultfiguur bij onze zuiderburen, kan het tij niet keren.

We waren een van de eerste landen met een homo als premier. We waren het eerste land met een vicepremier die ook transgender is. Dit gaf geen aanleiding tot polemiek. De binnenlandse pers schreef er niet over, de burger morde niet. De buitenlandse pers schreef er wel over. Blijkbaar is het buitenland ethisch conservatiever dan het binnenland.

Gitzwarte jaren

In 2011 wordt Elio Di Rupo (PS) de eerste Belgische premier die openlijk homo is. Niemand valt er over. Integendeel, het is bevrijdend. Ook Di Rupo maakt er geen punt van. Hij probeert, vanuit zijn eigen maatschappijvisie, een zo goed mogelijk premier te zijn. Dit is ‘verantwoordelijkheidsethiek’.

Toch heeft net Di Rupo gitzwarte jaren gekend. Hij werd in 1996 door de fantast Olivier Trusgnach beschuldigd van pedofilie. Een verzonnen verhaal. Procureur-generaal Eliane Liekendael kwetst Di Rupo diep wanneer ze tegen zijn advocaten durft te zeggen: ‘Misschien is hij geen pedofiel, maar hij is toch een homoseksuele minister.’

Toch zal premier Di Rupo zich nooit opstellen als een activist, maar altijd als een politicus met ‘verantwoordelijkheidsethiek’.

Vandaag

Vergelijk dit even met vicepremier Petra De Sutter. Vooraf: probeer me nu niet in een hokje te steken. Ik heb als Kamerlid voor de transgenderwet gestemd, met overtuiging.

Even terug in de tijd, naar 6 oktober 2023. Bpost kondigt aan tijdens de eindejaarsperiode klanten een euro extra aan te rekenen om pakjes te versturen. ‘Behoorlijk degoutant’, steigert Unizo. Het zijn de kleine ondernemers die de dupe zijn. Ik heb toen geen reactie gelezen van minister van Overheidsbedrijven De Sutter. Een gemiste kans om de kleine zelfstandige te helpen.

Diezelfde 6 oktober is er wel een persbericht van minister De Sutter dat uitvoerig de media haalt: ‘Pijnlijk en heel teleurstellend: de Belgische vicepremier Petra De Sutter (Groen) heeft gereageerd op kwetsende uitspraken van de Britse premier Rishi Sunak over transpersonen.’

Op welk bericht zou Elio Di Rupo gereageerd hebben? Op een uitspraak van een buitenlandse eerste minister, dan wel op de aankondiging van bpost? Dit is het verschil tussen ‘overtuigingsethiek’ en ‘verantwoordelijkheidsethiek’, tussen een activist en een minister. Maar ongetwijfeld applaudisseerde de groene achterban.

De campagne 2024: ‘une drôle de guerre’

Ethische dossiers zijn geen voorwerp meer van veel strijd. Het is gewoon verworven, aanvaard. Vlaanderen is wel ‘zwijgend progressief’, niet ideologisch maar met gezond verstand. Men spreekt niet graag over de ethische dossiers. Politici moeten dat oplossen. Welhaast niemand wil dat keren en terug naar vroeger.

Toch gaat het in de laatste week van de campagne bijna alleen over gender. Groen tegen Vlaams Belang en Vlaams Belang tegen Groen.

Door volop in te zetten op gender kreeg De Sutter veel applaus van haar achterban en van aanpalende journalisten en academici. Zo sprak Groen meer over Vlaams Belang dan over het eigen programma. Alle klassieke groene programmapunten (klimaat, armoedebestrijding, …) geraakten diep ondergesneeuwd.

Dat het geen issue meer is, net dat begreep ook Vlaams Belang niet. Door de handschoen op te nemen tuimelde Vlaams Belang van de eerste plaats in de peilingen naar de tweede plaats in de verkiezingsuitslag. Klassieke programmapunten van de partij, zelfs migratie, verdwenen onder een sneeuwlawine aan standpunten over gender. Ook Vlaams Belang werd slachtoffer van een ‘activistische overtuigingsethiek’.

Wordt Groen ooit een rijpe vrucht?

Enkele dagen na de verkiezingen stelt Groen-kopstuk Petra De Sutter: ‘Ik had gehoopt dat gender nooit meer een verkiezingsthema moest zijn in 2024.’ Maar dat was het ook niet. Op een paar zeloten na, wil niemand die wetgeving terugdraaien. Een parlementaire meerderheid die dat wenst, valt in de verste verte niet te bekennen.

Ik ben er mij goed van bewust dat een Groen-aanhanger die dit stuk leest mij zal antwoorden: ‘We hadden gelijk, het is kwestie van principe.’ Dit is net ‘overtuigingsethiek’. Ik kan alleen maar antwoorden met een parafrase van een beroemde zin van Max Weber: politiek is krachtig en langzaam boren in harde planken, niet alleen met gedrevenheid maar ook met inschattingsvermogen.

Misschien toch eens Max Weber lezen op de volgende groene fractiedagen?

verkiezingsthema

Wordt Groen ooit rijp?

Politicoloog Nicolas Bouteca: ‘Frontale Vooruit-aanval op Vlaams Belang speelt hen in de kaart’