In november 1960 verscheen in het Amerikaanse opinietijdschrift Life Magazine een interview met Adolf Eichmann, Duits-Oostenrijks oorlogsmisdadiger en bureaucratisch hoofdverantwoordelijke voor de Holocaust. Interviewer was de Nederlander Wim (Willem) Sassen, ex-Kriegsberichter en SS-er.

Om een berechting voor zijn troebel oorlogsverleden te ontgaan vlucht Wim Sassen, na tot twee keer toe aan de Nederlandse justitie te zijn ontsnapt in 1948 met behulp van een netwerk genaamd Eximorg. De vlucht voerde hem via Antwerpen, Amsterdam en Dublin naar Buenos Aires.*

De primeur met Adolf Eichmann

In zijn stamcafé het ABC Restaurant in Buenos Aires ontmoet Sassen in 1956 een kleine, magere man die hem een ongekende journalistieke primeur zal verschaffen. Het is Adolf Eichmann, hoofd van Referat IV B 4 (Jodenaangelegenheden) en secretaris van de Wannseeconferentie. Daar werkten in 1942 vijftien hoge nazifunctionarissen de ‘definitieve oplossing van het Jodenvraagstuk’ uit. Sassen herkent in de man die zich Ricardo Klement noemt, de ‘boekhouder van de Holocaust’, en stelt voor diens levensverhaal op te schrijven.

Mémoires de Guerre

Wim Sassen in 1962.

Eichmann hapt gretig toe. Vanwege zijn ‘kantoorfunctie’ in het Derde Rijk zou hij zich minderwaardig hebben gevoeld tegenover oostfronters als Sassen. Tijdens de gesprekken, waar ook andere niet nader bekende personen aan deelnemen, vertelt en discussieert Eichmann zonder zich een blad voor de mond te nemen. Zijn enige voorwaarde is dat de interviews pas na zijn dood gepubliceerd worden. Tijdens een van de sessies zegt Eichmann:

‘De Holocaust is mislukt, omdat er slechts zes miljoen zijn vermoord. Als er 10,3 miljoen tegenstanders waren gedood, zouden we onze taak hebben vervuld. Nu we de 10,3 miljoen niet hebben gehaald, moet ik zeggen, dat we daarmee leed en tegenspoed voor onze toekomstige generaties hebben veroorzaakt.’

Ontvoering en publicaties

Op 11 mei 1960 wordt Eichmann ontvoerd door de Israëlische Mossad en Sjien Beet en elf dagen later per vliegtuig het land uitgesmokkeld. Nadat premier David Ben-Gurion op 23 mei bekendmaakt dat Eichmann in Israël in hechtenis zit, schendt Sassen zijn overeenkomst. Hij biedt de transcripties aan verschillende tijdschriften aan. Al tijdens het proces tegen de Duits-Oostenrijkse oorlogsmisdadiger in Jeruzalem publiceert het Amerikaanse Life Magazine delen van de interviews. Het Poolse opinietijdschrift Polityka drukt eveneens een uitgebreide tekst af. Het Duitse tijdschrift Stern beperkt zich later tot een beschrijving van het dagelijkse leven van Eichmann in Zuid-Amerika met veel fotomateriaal.

De openbare aanklager in Israël beschikt vanaf 1961 over een gedeelte van de uitgetypte gesprekken. Evenal de Duitse en Amerikaanse geheime dienst, de halfbroer van Eichmann in Duitsland, de nazi-jager Simon Wiesenthal en een groep rond Hermann Langbein (een Oostenrijkse communist, Holocaust-overlevende en oprichter van het Internationaal Auschwitz Comité).

Bewijsmateriaal

De informatie mag tijdens het proces uiteindelijk slechts voor een klein deel gebruikt worden. Alleen de transcripties waar Eichmann in Argentinië persoonlijk commentaren bij had geschreven gelden als bewijsmateriaal. Tijdens het proces probeert Eichmann zijn rol te af te zwakken en zijn beweringen tijdens de interviews als verdraaid en foutief af te doen. De op sensatie beluste Sassen zou Eichmanns onder invloed van alcohol gedane uitspraken achteraf hebben aangedikt en gewijzigd.

Volgens de Duitse historica Bettina Stangneth werden de gesprekken op band echter accuraat genotuleerd en alleen grammaticaal gecorrigeerd door medewerkers van Dürer Verlag: ‘er is geen sprake van vervalsingen of verdraaiingen’. Ook was Eichmann zeker niet dronken tijdens de interviews: ‘de uitspraken op de banden zijn steeds weloverwogen en de sfeer is ernstig’. Tot slot verifieerde bureaucraat Eichmann de transcripties persoonlijk. Op 1 juni 1962 wordt Adolf Eichmann in de Ajalon-gevangenis in Ramla bij Tel Aviv opgehangen.

Voorbij aan het ‘Holocaust-complot’

Doel en idee achter de interviews blijven een raadsel. In eerste instantie probeerde Sassen, maar ook een tweede interviewer met de naam Dr. Langer, de geïnterviewde uit te lokken en hem bepaalde uitspraken te laten doen. Gezien de betrokkenheid van Dürer Verlag en de revanchistische opvattingen van alle deelnemende personen zal het aanvankelijk een poging zijn geweest de Holocaust juist door de man die aan de touwtjes trok, te laten ontkennen en als ‘Joods complot’ af te doen.

Waarom zij hiervan afwijken en de ingeslagen koers voortzetten is onduidelijk. Een drijfveer voor Wim Sassen zal geld, maar ook journalistieke ambitie zijn geweest. Dat Eichmann door zijn uitspraken in de problemen zou kunnen geraken, hadden zij tot op zekere hoogte voorzien. Bij het doorgeven van de documenten aan Life Magazine werd vastgelegd deze niet aan organisaties of personen in Israël te verkopen.

Verlammende uitwerking

In 1980 overhandigt Sassen de banden met de interviews van Eichmann aan diens weduwe Veronika Eichmann. In ruil ontvangt hij de publicatierechten voor een biografie. Het lijkt echter alsof de gesprekken met de krankzinnige massamoordenaar Adolf Eichmann, die vanachter zijn bureau miljoenen mensen de dood instuurde, een verlammende invloed hebben gehad op Wim Sassen. De biografie is er in ieder geval nooit gekomen.

Op navraag relativeert zijn dochter Saskia de ideologische hardleersheid van haar vader. Zij verklaart: ‘Hij was in de eerste plaats een journalist en in veel mindere mate een fanatiek soldaat van het regime. Thuis zat hij vaak te schelden op de Duitse nazi’s. Ik probeer hem niet vrij te spreken van schuld, maar het is iets dat buitenstaanders niet kunnen weten.’

*Met dank aan Jochem Botman. Lees ook zijn boeken De intriges van de gebroeders Sassen en De Nederlandse Rattenlijn. Natuurlijk verkrijgbaar via Doorbraak Boeken.

Wannseeconferentie

Wim Sassen, interviewer van een massamoordenaar

De Übermensch werd rat