De Übermensch werd rat

Nazi’s die met een hoofdknik, glimlachend en zonder schuldgevoel joden, partizanen, weerstanders, vrouwen en kinderen kapot maakten, zijn evenzeer (redelijk) trouwe en vrolijke echtgenoten, vaders en vrienden. Je staat er telkens versteld van hoe duizenden Vlamingen zich in ‘40-‘45 door deze dubbelhartige beulen hebben laten verleiden.

In De Rattenlijn trek je 486 bladzijden lang door het leven van Otto von Wächter, geboren in Wenen en als SS-graaf in Polen door en door ingesleten in het Hitlerregime en er met hart en ziel aan verknocht. Zijn lidmaatschapnummer van de partij dateert van het begin van de jaren dertig: 301.097. Voor zijn mooie echtgenote – Charlotte – rijk, katholiek en bezoekster van een groot Eucharistisch Congres in Dublin in gezelschap van een bevriende bisschop, was deze vroege austro-nazi steeds en alom in haar liefdesnota’s de vereerde Hümmi.

Internationaal recht

De Joods-Britse Philippe Sands heeft een duobaan. Enerzijds is hij een Londense advocaat gespecialiseerd in mensenrechten – en in die rol was hij jurist in internationale strafzaken tegen Pinochet, Congo, Joegoslavië en Rwanda – anderzijds is hij een vlijtige en originele auteur. Zijn debuut, East West Street, uit 2017, vertaald als Galicische Wetten, bewees dat hij kan schrijven en, nog veel belangrijker, onderzoeken.

In zijn eerste boek ontsluiert hij na tientallen reizen, gesprekken en het doorploegen van meters documenten, de grondslagen van het internationaal recht na de Tweede Wereldoorlog, met aan de ene kant de Joodse juristen Hersch Lauterpacht (mensenrechten) en aan de andere kant Rafael Lemkin (genocide). Je mag gerust stellen dat het internationaal recht sedert 1945 verjoodst is door deze talentvolle rechtskundigen.

De zonden van de vader

Familiaal wortelt Sands in Galicië en wonder boven wonder zijn er verwantschappen met Lauterpacht en Lemkin, beiden uit dezelfde Pools-Oekraïense landstreek van Centraal-Europa. Zijn kameraad bij dit geschrift was Niklas Frank, de zoon van Hans Frank, de bloedhond van de Führer in Krakau. Niklas verklaarde dat zijn vader in Neurenberg om zijn wandaden inderdaad de doodstraf verdiende.

Horst Wächter, de zoon van Otto, helpt Philippe Sands na veel bezoeken met honderden brieven van zijn moeder en vader, vanop zijn rommelige kasteel Hagenberg in Tsjechië, maar stribbelt bij elk bewijsstuk tegen om de gruweldaden van zijn verwekker te erkennen. Hij is van de school: bevel is bevel, zoals pa.

De naam van Horst is een eerbetoon aan het Horst Wessellied, de partijhymne van de NSDAP. De tweede voornaam is Arthur, naar zijn peter, Arthur Seyss-Inquart, onder meer rijkscommissaris van bezet Nederland.

Horst is interessant en raadselachtig. Zijn vader sterft in ballingschap in geheimzinnige omstandigheden in Rome in 1949. Horst groeit op in een door en door antisemitisch milieu en wordt toch in de jaren zeventig assistent van de Weens-Joodse kunstenaar Friedensreich Hundertwasser, die van de schreeuwerige scheve gevels en vloeren met honderdduizenden mozaïeksteentjes.

De Finale Oplossing

Otto Wächter wordt militair in een kazerne in de buurt van Dachau en krijgt een baan op het Hauptamt (hoofdkantoor) van de Sicherheitsdienst-SS, kortweg de SD, het inlichtingenbureau van de SS. Otto’s mening is helder. In notulen van een kabinetsvergadering van het Duitse bezettingsbestuur in Krakau, heet het ‘dat voor hem een radicale oplossing van de Judenfrage onvermijdelijk zou zijn.’

Na de Wannseeconferentie begin 1942 waar de Endlösung, de Finale Oplossing, wordt beslist, krijgt Otto zijn kans om deze mee door te voeren. Hij wordt benoemd tot gouverneur van het district Galicië en dicteert zijn bevelen vanuit Lemberg. Op het einde van 1942 meldt de New York Times, op basis van nieuws van de Poolse regering in ballingschap, dat hij op een lijst van tien namen staat van nazi’s die misdaden begingen in Polen. Wächter werd berucht om het uitroeien van de Poolse intelligentsia.

Nazi-ondergrondse

Halverwege de dikke turf verzeilt Otto’s verhaal in de ondergrondse hulplijn voor nazi’s die na de val van het duizendjarige rijk met de hulp van onder meer kerkadel vluchten naar Syrië, Argentinië en andere autoritair-fascistische oorden waar niet al te veel vragen werden gesteld. Otto zwerft drie jaar in zeer ruwe omstandigheden in de bergen op de grens van Oostenrijk en Duitsland. Charlotte bezorgt haar man voorraden en winteruitrusting langs bevriende kanalen. Nooit blijft hij langer dan drie of vier dagen op dezelfde plek.

De zwervende nazi arriveert in 1949 in Italië en leidt daar opnieuw een leven als onderduiker met een beperkte vriendenkring, én een zeer goed contact in het Vaticaan, de nazi-gezinde bisschop Hudal, in wiens armen hij sterft in verdachte omstandigheden op 13 juli 1949.

Spannend en leerzaam is de lectuur van het kruisen der wegen van Joodse moordcommando’s, Amerikaanse spionnenronselaars en geheime Sovjetagenten in Rome. Bekend is, en hier wordt het nogmaals helder weergegeven, hoeveel nazi’s na de oorlog in dienst kwamen van de mekaar bevechtende grootmogendheden. Philippe Sands levert met De Rattenlijn een nieuwe krachttoer, hoewel zijn vorige boek, Galicische Wetten, meer totaal onbekende feiten opleverde. Toch, van harte aanbevolen.