Thilo Elmering: ‘Soms denk ik: het zal voor de Catalanen nooit genoeg zijn’

Quo vadis Catalonië? Net geen twee jaar geleden haalde de Spaanse autonome regio de wereldpers met een onafhankelijkheidsreferendum en in West-Europa ongezien politiegeweld. Hoe diep blijven de wonden die toen geslagen zijn? Hoe groot is de economische en sociale impact van wat toen gebeurde? En hoe zien de Catalanen nu zelf hun toekomst? Doorbraak trok naar Catalonië, en peilde er de stemming. Vandaag de vierde aflevering in onze vijfdelige reeks.

CATALONIË  —  We hoorden het bij tal van gesprekspartners in Catalonië: het zijn vooral de ondernemers of mensen die over een stevig gespijsde bankrekening beschikken die tegen de onafhankelijkheid gekant zijn. Zij hebben immers veel te verliezen. Of misschien zijn zij net beter geplaatst om de economische risico’s in te schatten? De Duitse ondernemer Thilo Elmering maakt zich sterk dat hij tot die tweede categorie behoort.

Het is zaterdag en dus marktdag in Vilafranca del Penedès – de officieuze hoofdstad van de cava-productie in Catalonië – waar we afgesproken hebben met Thilo Elmering (54). Je kan er onmogelijk naast de talloze verkoopstandjes van de independentistaskijken, maar Elmering voelt er bitter weinig voor om met hen gefotografeerd te worden. Zijn verhaal is het verhaal van talloze buitenlanders die al jarenlang in Catalonië wonen. De Duitse ondernemer belandde in 1992 als Erasmus-student in Spanje, viel er voor de charmes van een Spaanse schone en bleef daar dan ook maar hangen. ‘Aanvankelijk hebben we een tijdje op Mallorca gewoond, maar als ingenieur zag ik daar weinig toekomst. Daarop zijn we naar Catalonië verhuisd, waar ik in 2005 mijn eigen bedrijfje heb opgericht.’ Vandaag woont Elmering in Vilanova i la Geltrú, een klein dorp vlakbij het kuststadje Sitges. Met zijn bedrijf, dat intussen een veertigtal werknemers telt, mikt hij vooral op de automotive-sector en onder meer de SEAT-fabriek vlakbij Barcelona is één van zijn grote klanten. ‘Ik woon sinds 1996 in Catalonië en ben hier intussen ook politiek actief geworden, als lid van Ciudadanos (een rechtse partij die sterk tegen het Catalaanse onafhankelijkheidsstreven gekant is — FMI). Omdat ik vond dat zo niet verder kon.’

Een van de hoofdschuldigen voor de almaar toenemende polarisering van de afgelopen jaren is in zijn ogen de socialistische politicus José Luis Zapatero. Hij was van 2004 tot 2011 premier van Spanje. ‘In die periode gaf hij het groeiende Catalaanse nationalisme min of meer de vrije baan. Dat beleid mondde hier finaal uit in het beruchte nieuwe “statuut”, dat een aantal clausules bevatte die ingingen tegen de Spaanse grondwet. Om die reden werd het uiteindelijk ook gedeeltelijk verworpen door het Spaanse grondwettelijk hof, terwijl de Catalanen zelf dit nieuwe statuut intussen wel al hadden goedgekeurd in een referendum. Vanaf dat moment heb ik het anti-Spaanse sentiment hier razendsnel zien toenemen. Al klopt het natuurlijk evenzeer dat er in Madrid en in Spanje in het algemeen net zo goed een sterk Spaans nationalisme leeft. En jawel, Baskenland geniet al jarenlang een veel hogere graad van autonomie – bijvoorbeeld op fiscaal vlak – dan Catalonië, maar dit is gewoon ook zo vastgelegd bij de opmaak van de nieuwe grondwet medio jaren 70. Ik begrijp ergens wel dat de Catalanen het daar lastig mee hebben, maar tegelijk bekruipt me almaar meer het gevoel dat het voor hen nooit genoeg zal zijn.’

Tweetaligheid

Elmering heeft twee kinderen, die ook in Catalonië schoolliepen. ‘In het Catalaans,’ benadrukt hij, ‘en daar heb ik het toch altijd enigszins lastig mee gehad. Ik vind het logisch dat ze hier Catalaans moesten leren, maar als eerste taal? Ik snap ook niet waarom tegenwoordig echt alles in het Catalaans moet gebeuren. Heel veel mensen hier hebben niet het Catalaans maar wel het Spaans als moedertaal, waarom dan geen tweetaligheid? Zelf praat ik bijvoorbeeld geen Catalaans, al begrijp ik het wel, maar in mijn professionele activiteiten heeft dat nooit problemen opgeleverd. Het contact met lokale klanten – zowel uit Catalonië als uit de rest van Spanje – verloopt altijd in het Spaans. Mijn werknemers hier praten onderling gewoon Catalaans, maar alle officiële contacten zijn ook in het Spaans. We waren dat altijd al zo gewoon geweest, en niemand die daar moeilijk over deed.’

Voor Thilo Elmering veranderde alles na de terroristische aanslagen in Barcelona en Cambrils op 17 en 18 augustus 2017, waarbij er 16 doden vielen. ‘Enkele dagen later liep ik in Barcelona mee in een massabetoging tegen het terrorisme, en ik ben toen echt geschrokken van de anti-Spaanse sfeer die er heerste. Heel wat betogers droegen borden en spandoeken tegen de Spaanse koning, en wat oorspronkelijk bedoeld was als een soort eerbetoon voor de slachtoffers van moslimterreur ontaardde in een regelrechte onafhankelijkheidsmanifestatie. Ik was toen echt in shock: hoe was het mogelijk om zo weinig respect te tonen? Dat was voor mij ook hét signaal om zelf in de politiek te gaan. Ik kan het niet voldoende benadrukken: na al die jaren hier houd ik echt van Catalonië, maar net daarom ben ik resoluut tegen de onafhankelijkheid gekant. Deze regio heeft daar in mijn ogen niets bij te winnen, maar wel heel veel te verliezen. Ik weet dat er studies zijn die net de positieve economische impact van een eventuele onafhankelijkheid moeten aantonen, maar ik vrees dat alle cijfers in dit debat gewoon misbruikt en gedraaid worden voor eigen gebruik. Ik redeneer dus liever vanuit mijn eigen economische logica, als ondernemer: hoe kan een regio met 7 miljoen inwoners, die heel erg afhankelijk is van het buitenland en van de rest van Spanje hier iets bij te winnen hebben? Terwijl die regio geen enkele economische overeenkomst heeft afgesloten met al die levensbelangrijke handelspartners, en terwijl een aantal grote bedrijven hun administratieve hoofdzetel intussen al uit de regio hebben weggehaald? Als ze echt werk maken van die onafhankelijkheid, dan voorspel ik een heuse leegloop. Misschien niet zozeer uit politieke overwegingen, maar wel omdat de bedrijven hier gewoonweg in de EU gevestigd willen blijven. Ze zullen dus massaal eieren voor hun geld kiezen en naar Valencia of Madrid trekken. Ik ben intussen ook lang genoeg actief in de autosector om te beseffen dat een verhuis van een grote productielijn heus niet zo utopisch is als velen het hier graag voorstellen. Multinationals schuiven constant met arbeid en productie, om de meest uiteenlopende redenen. En ja, sommige bedrijven zullen wellicht liever in Catalonië blijven omdat het netto-inkomen en de arbeidsproductiviteit hier nog altijd een stukje hoger liggen dan in de rest van Spanje, dat klopt, maar de economische impact zou hoe dan ook gigantisch zijn. Zelf zou ik hier wel actief blijven, maar ik zou de administratieve zetel van mijn bedrijf zeker naar Valencia verhuizen. Waardoor Catalonië dus ook die belastinginkomsten zou mislopen.’

Sociale debat

Politiek is de voorbije twee jaar een bijzonder beladen thema geworden in Catalonië, en dat is volgens Elmering niet anders op de werkvloer. ‘Er wordt binnen het bedrijf gewoonweg niet meer over politiek gepraat. Niet omdat ik het mijn medewerkers zou verboden hebben, maar omdat ze zelf ook wel beseffen dat het bij heel wat mensen – pro én contra onafhankelijkheid – bijzonder gevoelig ligt. Ik vind dit bijzonder jammer, het sociale debat is er een stuk armer op geworden. Niet enkel op de werkvloer uiteraard: op zondag uitgebreid tafelen met de hele familie is in Spanje een heuse traditie. Politiek was – samen met voetbal – altijd al hét favoriete gespreksthema tijdens die familiebijeenkomsten. In veel families wordt daar vandaag in een grote bocht omheen gefietst, en de polarisering is groter dan ooit tevoren. Ik vind dat ronduit beangstigend.’

Elmering mag dan al in Duitsland geboren zijn, hij praat even rad Spaans als een rasechte Spanjaard en voelt zich 150 procent Catalaan. Hij begrijpt dan ook niet waarom hij en vele anderen die niet in Catalonië geboren zijn maar er wel al tientallen jaren wonen geen stem zouden mogen hebben in dit debat. ‘Hoe lang moet je hier dan wonen om echt als Catalaan beschouwd te worden? Waar ligt de grens precies? Ik woon hier al langer dan heel wat nationalistische scherpslijpers die me verwijten geen echte Catalaan te zijn. Daar heb ik het pas écht lastig mee: die mentale opsplitsing tussen de echte, goede Catalanen enerzijds en zij die hier wel al decennialang wonen maar zich toch niet over dit thema zouden mogen uitspreken anderzijds. Ik ken hier overigens net zo goed mensen waarvan de ouders of zelfs voorouders vanuit een andere Spaanse regio naar Catalonië verhuisd zijn en die tot vandaag thuis gewoon Spaans spreken. Heeft iedere burger hier dan niet dezelfde rechten? Persoonlijk denk ik dat we democratie niet moeten verwarren met een toevallige meerderheid die op een bepaald moment in de geschiedenis kan worden gevonden voor een beslissing die helemaal geen rekening houdt met de impact daarvan op een haast even grote minderheid. Voor mij ligt de essentie van democratie vooral in het respect voor de bestaande wetten of de grondwet, net omdat die wetten er doorgaans gekomen zijn om ook minderheden te beschermen.’ Al kan je die redenering uiteraard net zo goed omdraaien: binnen de Spaanse staat zijn het net de Catalanen die vandaag een minderheid vormen, en die vinden dat de meerderheid hun rechten met voeten treedt? ‘Niet mee eens,’ klinkt het. ‘In mijn ogen genieten de Catalanen al heel veel rechten, maar voor een almaar grotere groep lijkt het nooit genoeg te kunnen zijn. In dat geval moeten ze dus een betere deal onderhandelen met de centrale regering in Madrid. Maar dan moeten ze het eerst wel onderling eens raken over hun toekomst.’

Dit is het vierde interview in een reeks over de Catalaanse crisis.