Minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen) keurde het tienjarenplan van Elia goed. Het netbedrijf investeert miljarden in de uitbouw van het Belgische hoogspanningsnet. Het Federaal Ontwikkelingsplan voorziet dat Elia de kost van 7,2 miljard euro doorrekent op de stroomfacturen van bedrijven en gezinnen. ‘De kosten van nietsdoen zijn vele malen hoger’, klinkt het.

Het Federaal Ontwikkelingsplan gaat over de periode 2024-2034. Het omvat de investeringen van Elia. De kosten voor de zogenaamde ‘regulated asset base’ mag Elia doorrekenen aan de eindgebruikers. Elia is een beursgenoteerd bedrijf waarvan de meerderheid in handen is van de gemeentelijke holdings en Fernand Huts. Omwille van het monopolie moeten zowel regulator CREG, als van de directie Energie van de FOD Economie (het vroegere ministerie van Economische Zaken) toestemming geven.

Duurdere stroomfacturen

De investeringsdrang van Elia zal de stroomfacturen duurder maken. Minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen) legde de bezwaren door de bedrijfswereld, consumentenorganisaties en zelfs de federale regulator CREG naast zich neer en keurde het Federaal Ontwikkelingsplan goed. De miljardeninvesteringen van Elia zijn volgens de hoogspanningsnetbeheerder nodig om de energietransitie in goede banen te leiden. Elia voorzag aanvankelijk in de periode 2022-2026 zo’n 4 miljard euro investeringen. In 2022 trok Elia dat bedrag op tot 7,2 miljard euro tussen 2023 en 2027 om het Belgische hoogspanningsnet te onderhouden en te versterken. Dat zou noodzakelijk zijn voor de windenergie van op zee.

De regulator CREG die de tarieven van Elia moet controleren, waarschuwde meerdere keren dat de Elia-bijdrage voor de eindgebruikers zou verdubbelen. Bovendien luidde de kritiek van de CREG dat ze eigenlijk, zodra minister Van der Straeten zou beslissen, eigenlijk niets meer te controleren zou hebben. De CREG zou in dat geval enkel kunnen goedkeuren. De minister en Elia schermden met het argument dat er een inspraakprocedure liep tot begin 2023 en de minister in april zou beslissen. Elia-topman Chris Peeters wimpelde tijdens de presentatie van het energie-eiland op de Noordzee afgelopen herfst de kritiek weg dat de gezinnen ‘maar’ 80 euro in plaats van 35 euro per jaar zouden moeten betalen.

Elia organiseerde zelf bevraging

Waarom zijn die investeringen zo hoog? Dat komt vooral door miljardenprojecten zoals Ventilus, Boucle du Hainaut en het energie-eiland Prinses Elisabeth. Alle drie projecten noodzakelijk volgens Elia voor de exploitatie van nog te bouwen windmolenparken op de Noordzee. De concessies moeten nog toegekend worden, maar de procedure voor de aanbesteding is recent door de ministerraad goedgekeurd.

Andere dure projecten zijn de onderzeese kabel Nautilus naar het Verenigd Koninkrijk en de onderzeese kabel naar Denemarken om stroom van windmolens in te voeren, de Triton-Link. Ook deze kabels zouden noodzakelijk zijn om het elektriciteitsverbruik te garanderen dat tegen 2030 met de helft zou toenemen. De bedoeling is dat in 2030 die extra stroom afkomstig is van windmolenparken op de Noordzee. In België, maar ook in Denemarken.

Industrie trok aan alarmbel

De industriële spelers bleven discreet, maar trokken via sectorale verenigingen Febeg (energie), Febeliec (grootverbruikers energie) en Essenscia (chemie) meermaals aan de alarmbel. In een brief aan Van der Straeten, die de Franstalige krant L’Echo kon inzien, gaven ze te kennen ‘zeer bezorgd te zijn over de omvang van de investeringen op zeer korte termijn’. In 2020 betaalden gezinnen en bedrijven jaarlijks 760 miljoen euro aan nettarieven van Elia. De sectoren vrezen een stijging met 78 procent in 2024-2027 tot 1,35 miljard euro per jaar.

Elia stak zich meteen weg achter ‘de geopolitieke context’ als reactie op de zorgen van de industrie. In de Kamercommissie Energie dinsdag beweerde Van der Straeten het volgende: ‘De kosten van nietsdoen zijn vele malen hoger.’ Meteen verkocht ze een sneer naar Nederland, waar bedrijven geen aansluiting meer kunnen krijgen in KMO-zones of industrieterreinen omdat hun net het niet aan kan. Dat komt onder andere door laadpalen volgens de Nederlandse netbeheerder Tennet, maar dat vermeldde Van der Straeten niet. De minister beweerde ook dat voor het project dat ze in het begin van haar ambtstermijn met veel poeha aankondigde, de Triton-Link, Elia een business case zal moeten verdedigen en de kosten niet zomaar in de stroomfactuur geduwd mogen worden. Onlangs bleek Triton 750 miljoen euro duurder uit te vallen. De teller staat ondertussen op 4,3 miljard euro.

Kosten swingen de pan uit

De maatschappelijke voordelen van al die projecten moeten niet bewezen worden. Gedetailleerde kostenramingen staan in het 400-bladzijden tellende Federaal Ontwikkelingsplan niet. De ramingen verschillen trouwens aanzienlijk van de aanbestedingen achteraf. Zo kregen de baggeraars DEME en Jan De Nul voor de bouw van het artificiële energie-eiland in de Noordzee 600 miljoen euro. De raming was tot de aanbesteding 450 miljoen euro. De beide CEO’s van de baggeraars konden dus zeer opgetogen deelnemen aan de Noordzeetop van de federale regering eind mei.

Het is niet omdat Elia na een goedkeuring van de CREG de Elia-bijdrage op de stroomfacturen mag verhogen dat elke investering die Elia plant er ook komt. Tal van vergunningen zijn nog steeds lopende. Ondertussen betaalt de stroomverbruiker wel jarenlang de nieuwe hogere Elia-bijdrage. De goedkeuring door de CREG is tot grote frustratie van de regulator nu een formaliteit. De CREG kan zich immers niet uitspreken over de projecten of hun nut. De CREG kan enkel de ‘redelijkheid’ van de Elia-tarieven proberen te controleren. Mochten één of meerdere projecten er niet komen, dan is er geen regeling om de consumenten en bedrijven een deel van de nettarieven van Elia terug te betalen. De plannen van Elia:

• Triton Link (zeekabel naar Denemarken, oplevering 2032): 4,34 miljard euro.
• Nautilus (verbinding met het Verenigd Koninkrijk, oplevering 2030): 715 miljoen euro.
• Alegro II (extra kabel naar Duitsland, planning 2038): 600 miljoen euro.
• Lonny-Achêne-Gramme (uitbreiding verbinding met Frankrijk, tegen 2032): 143 miljoen euro.
• Offshore Energy Hub (aansluiting energie-eiland naar VK en Denemarken): ongeveer 126 miljoen euro.
• Van Eyck-Maasbracht (extra verbinding met Nederland, tegen 2034): 94 miljoen euro.