Trump for president?

Toen ik een paar dagen geleden op mijn blog de havenbaron Fernand Huts even door de mangel haalde, omdat zijn riant zonnepanelenpark gesubsidieerd wordt met een verhoging van ons aller elektriciteitsfactuur, en omwille van zijn grotesk Disney-namaakkasteel als decor voor een grootse privé party op de Antwerpse linkeroever, namen een aantal lezers het nogal fanatiek voor hem op.

Dat verraste me: ‘gewone’ lui die een superrijke als idool op handen dragen. Fernand Huts is daarbij niet alleen vermogend, hij heeft ook een mening over van alles en nog wat, en levert die in een ongezouten vorm via de media. Wat maakt hem zo mediatiek en populair?

‘Anti-establishment’-jargon

Het verschijnsel Donald Trump, helemaal aan de andere kant van de oceaan, geeft enige opheldering. Trump is, zoals bekend, kandidaat-president voor de republikeinen. Hij is een steenrijke vastgoedmagnaat, staat bekend voor zijn straffe, polariserende uitspraken (met vooral de Mexicaanse migranten als kop van Jut), en heeft zich van clowneske outsider opgewerkt tot favoriet. Volgens een recente peiling staat zowat een kwart van de republikeinen achter hem, en laat hij zijn naaste belager, Jeb Bush (broer van), met 12% ver achter zich.

Analisten piekeren zich suf over het succes van deze grofgebekte miljardair, die gerenommeerde politieke tegenstanders zoals Vietnamveteraan John McCain vierkant uitlacht. Want het is duidelijk dat niet alleen de welstellende hoge middenklasse hem lust, maar ook Joe Sixpack, de modale Amerikaan die het zelf niet breed heeft en twee of drie jobs moet nemen om rond te komen.

Een van de betere analyses is die van David Brooks, commentator van ‘The New York Times’. Hij ziet het fenomeen Trump als de triomf van het Ik-tijdperk, gekoppeld aan de teloorgang van de politieke klasse die geen enkel moreel gezag meer uitstraalt. Daardoor hebben de Trumpen van deze wereld het spel vrij. Hun rijkdom wekt geen vragen op, laat staan politieke ideeën over herverdeling, integendeel. Hij wordt bewonderd voor zijn ‘ik-eerst’-devies, gekoppeld aan het idee dat rijke mensen nu eenmaal de fitsten zijn in de struggle-for-life.

Deze premis van het sociaal Darwinisme is het volksbewustzijn binnengeslopen. Het is altijd mainstream geweest in Amerika, maar nu wordt rijkdom echt een bron van waarheid. Trump kan niets meer verkeerd doen of zeggen. Met elke straffe uitspraak of belediging versterkt hij zijn positie van orakel en gids. Was ooit Robin Hood, de man die het geld van de rijken stal en het aan de armen gaf, het prototype van de politieke volksheld, dan is het nu de rijke zelf die volksheld en rolmodel is geworden.

Het anti-establishment-jargon is daartoe het aangewezen middel. Trump moét schelden, om de Amerikaanse onderbuik te blijven bespelen. Schelden op zijn tegenstanders, de overheid, de politiek an sich. Als gewezen acteur en filmster kent hij de knepen van de demagogie. Zo verkrijgt hij het morele vertrouwen van het volk tegen het systeem, de staatsbureaucratie, de gulzige fiscus, het sociale vangnet, de vervloekte Obama-care die met belastinggeld moet gefinancierd worden.

Reactionaire agenda

En hier krijgen we weer dat Huts-effect: een miljardair die vooral geen belastingen wil betalen, en met populistische praat de gewone man of vrouw politiek desoriënteert, zodanig zelfs dat hij/zij tegen het eigen belang in kiest voor de welbespraakte pseudo-rebel.

We hebben in Vlaanderen nog van die rijke volkshelden die niet op hun mondje gevallen zijn: Marc Coucke is er ook zo een. Maar omdat wij geen presidentieel systeem hebben, kan Coucke veel moeilijker politieke macht kopen en investeert hij zijn geld (gelukkig maar) in voetbalploegen.

Anderzijds is de Trumpiaanse rechts-voor-de-raap demagogie bij ons het handelsmerk van Jean-Marie Dedecker (LDD): ook tegen alles, behalve zichzelf. Hij ademt een uitgesproken ego-ideologie uit die zich met veel verbaal vuurwerk tegen de staat, de bemoeizuchtige overheid, het ‘milieu-fascisme’ (sic), de belastingen keert. Vooral dat laatste. Maar Dedecker is dan weer zelf geen miljonair, al verdedigt hij hun zaak. Zijn armlastig partijtje is onder de kiesdrempel gedoken om wellicht nooit meer boven te komen. De N-VA nam de fakkel over.

Laten we echter wel wezen: dit gaat wel degelijk over de portemonnee van de 1% gefortuneerden en hun ambitie om het progressieve belastingstelsel af te bouwen. Donald Trump doet aan goed vermogensbeheer door Jan Modaal op te zetten tegen elke politiek-sociale bewustwording en tegen het idee dat rijkdom mag/moet gedeeld worden. Ik denk zelfs niet dat Trump president zal worden, maar hij zal wel de zuurtegraad binnen het republikeinse discours, en misschien wel in het globale politieke universum van de VS, flink doen toenemen. De reactionaire agenda hierachter moet de overheid verder discrediteren en de publieke sector ontmantelen.

Voor de rest is dit elementaire antropologie: iedereen wil aan de kant van de winnaar staan, die het goed kan zeggen, met de nodige dosis humor, lekker ruikt, als mannetjesdier weet te scoren (Trump is drie keer getrouwd), maar dan toch ook weer de morele onberispelijkheid van de goede huisvader uitstraalt. Of hoe de anti-politiek vanuit goede huize wordt bedreven.

Johan Sanctorum is filosoof, publicist, blogger en Doorbraak-columnist.