De gedrevenheid waarmee staatssecretaris Alexia Bertrand (MR) op een gemeenschappelijke Brusselse MR-OpenVld-kamerlijst aanstuurt is opvallend, maar eigenlijk ook erg begrijpelijk. Met een verrassende partijwissel stootte ze in november vorig jaar tot de federale regering door. Een stevige carrièrezet die paradoxaal genoeg haar kansen voor de volgende verkiezingen aanzienlijk beperken. Met dank aan de splitsing van BHV, een marginaal soortgelijk gewicht van de Vlaamse partijen in de hoofdstad en de Bijzondere Brusselwet uit 1989.

Toen Sophie Wilmès (MR) ontslag nam als minister van Buitenlandse Zaken, stond het in de sterren geschreven dat Alexia Bertrand, de numero uno van de Franstalige liberalen in het Brussels parlement, haar plaats zou innemen. Maar dat was buiten de factor Bouchez gerekend. Hij toverde RTBF-journaliste Hadja Lahbib als wit konijn uit zijn hoed om het mooie weer te gaan maken in de Karmelietenstraat. Einde verhaal voor Bertrand. Alleen zijn politieke wegen nog ondoorgrondelijker dan die van de Heer hemzelf. Eva De Bleeker moest als staatssecretaris voor Begroting vertrekken, en ook Open Vld-voorzitter Lachaert had zijn konijn. Alexia Bertrand werd lid van Open Vld, vertrok uit het Brussels parlement en werd de nieuwe staatssecretaris voor Begroting. Een stevige zet voor de ambitieuze Bertrand die op die manier haar moeilijke relatie met Bouchez omzeilt. Maar terwijl ze vandaag geniet (sic) van de geneugten om een budget te beheren in de Vivaldi-constellatie, nadert die nog te bepalen datum van de volgende verkiezingen in mei 2024 met rasse schreden. En wat dan?

Al weken hamert ze op een gemeenschappelijke Brusselse Kamerlijst van MR en Open Vld. Het is een pleidooi dat even begrijpelijk als onwaarschijnlijk is. Of is er toch een Faustiaans pact in de maak? Eerst een obligate situatieschets.

Doorn in het oog

Voor de splitsing van het fameuze Brussel-Halle-Vilvoorde (BHV) was er die ene grote, maar vooral tweetalige kieskring waar in 2010 nog ruim 830.000 geldige stemmen uitgebracht werden. Het gebied omvatte natuurlijk de hoofdstad, maar strekte zich ook uit van de poorten van Leuven tot het verre Galmaarden en Herne. Een jarenlange doorn in het oog van de Vlaamse Beweging. Franstalige stemmen uit de (ruime) rand konden immers probleemloos Brusselse kopstukken ondersteunen. Een institutionele anomalie, vond ook het Grondwettelijk Hof dat ‘de politiek’ opdroeg hier een oplossing voor te vinden. En zo geschiedde: er kwam een kieskring Brussel en een kieskring Vlaams-Brabant. De Franstalige partijen werden hierdoor afgesneden van hun electoraal reservoir in Vlaams-Brabant, maar de keerzijde was dat het gewoonweg niet meer mogelijk was geworden een Vlaamse Kamerzetel te behalen in Brussel. Tenzij dan met een eenheidslijst, maar dat is politieke science fiction. Laten we dit dus goed onthouden: een Vlaamse Kamerzetel in Brussel is pure fictie.

We koppelen terug naar dat idee van een gemeenschappelijke liberale Kamerlijst, de dada van Bertrand. In 2019 behaalde de MR 17,47% van de stemmen, goed voor 3 zetels. Vijf jaar eerder was dat nog 23,07%, vier zetels. Veel kan verklaard worden door de demografische, sociologische en (dus ook) electorale verschuiving die Brussel onderging, maar dat verandert niets aan deze realiteit. Even terzijde: bij diezelfde verkiezing haalden Ecolo, de PS en de PTB-PVDA 9 van de 15 te verdelen Kamerzetels binnen, het zegt iets over de hoofdstad.

Maar terug naar het project van Bertrand. Tegenover die 17,47% die de MR haalde in 2019 stonden exact 87.594 stemmen. Open Vld haalde 2,30% of 11.511 stemmen. Zelfs in de veronderstelling dat alle parameters dezelfde blijven, zullen die Nederlandstalige stemmen niet volstaan om een vierde zetel te behalen. Daarvoor ligt de grens een eind boven de 100.000. Van Georges-Louis Bouchez kan men veel zeggen, maar een zekere zin voor rekenkunde zal hij wel hebben. We kunnen er ook een wat meer optimistische draai aan geven. Er is de populariteit van Bertrand die als relatieve nieuwkomer voor het Brussels Gewest toch 6.000 voorkeurstemmen haalde. Speelt men dit goed uit, dan zit die vierde zetel er misschien wel in. Alleen zal dit hoogstwaarschijnlijk de hare zijn.

Kansloos

Ondertussen volhardt Bertrand in de boosheid. ‘Komt er geen gemeenschappelijke lijst, dan kom ik op met een Open Vld-kamerlijst’, verklaarde ze op BX1. Begrijp: misschien kansloos, maar wel gederfde winst voor de MR. De uitspraak draagt ongetwijfeld bij tot een prettige sfeer tussen beide partijen, met onze excuses voor het cynisme dat in de politiek al afdoende present is.

De onprettige realiteit is dat binnen de Brusselse context de opties van Alexia Bertrand erg beperkt zijn. Zo zit een terugkeer naar het Brussels parlement er niet in, met dank aan de Bijzondere Brusselwet. Er is toen voor de Gewestraadsverkiezingen een strikte taalopdeling ingevoerd. Er zijn Nederlandstalige en Franstalige lijsten, punt. De taal van de identiteitskaart (op zich makkelijk te wijzigen) bepaalt in welke taalgroep men mag kandideren. Maar, en nu komt het: de keuze die men maakt is éénmalig en niet meer te wijzigen. Letterlijk: ‘Art. 17. § 1. Elke kandidaat voor (het parlement) moet, in zijn verklaring van bewilliging, de taalgroep vermelden waartoe hij behoort. Hij blijft tot deze taalgroep behoren bij elke volgende verkiezing.’  In mensentaal: Alexia Bertrand maakte een keuze voor de Franstalige taalgroep toen ze in 2019 opkwam op de MR-lijst, waardoor haar aanwezigheid op een (Nederlandstalige) Open Vld-lijst gewoonweg niet mogelijk is. Zo begrijpt men al beter waarom ze zo op die gemeenschappelijke Kamerlist hamert. Gedreven door de vrees in 2024 tussen hamer en aanbeeld te belanden.

En toch, politiek mag dan al de kunst van het haalbare zijn, Brussel is ook dé stad van het surrealisme. De MR zit al twee decennia op de Brusselse oppositiebanken te grommen. Terug in de meerderheid raken is doelstelling nummer één voor 2024. Eigen aan de Brusselse situatie is dat een dubbele meerderheid nodig is, een in elke taalgroep. De configuratie hoeft niet dezelfde te zijn, deze regering Vervoort bewijst dat. Maar het kan. Toen Open Vld in 2019 eieren voor haar geld koos en in de regering stapte zonder zich vast te klikken aan de MR, was dit voor deze een koude douche. De frustratie zit nog diep, maar Hendrik IV indachtig: Bruxelles vaut bien une messe. De idee van Bertrand koppelen aan ijzersterke garanties met de Vlaamse liberale collega’s? Het lijkt wel een ontmoeting van Faust en Machiavelli, maar wie weet?