Met de vinger wijzen is onbeleefd

Ik was verbluft door de reacties die een zinnetje uit een vorige bijdrage van mij losmaakte, waarin ik stelde dat in de evaluatie van de chaos vandaag in Afrika de rol van de negerkoningen vaak vergeten wordt. Negerkoningen toen en nu, die de praktijk van de slavernij in hun continent op zijn minst mogelijk maakten en vaak zelfs bevorderden. Een praktijk die nu vlot terugkeert, niet omdat de ‘blanken’ die hebben ingevoerd of bevorderd (door de grenzen te sluiten aan de Middellandse Zee) maar omdat hij intrinsiek verbonden is met de endogene Afrikaanse culturen, en zeker ook met de mohammedaanse invloed erop. Wat mij vooral opvalt is hoe graag vele mensen dit probleem in termen van ‘goed’ en ‘kwaad’ stellen. Ik denk dat een eerste stap moet zijn dat we ophouden dergelijke discussies in morele termen te stellen.

Het Afrikaans aanzuigeffect

Afrika is er nooit in geslaagd een goed functionerende samenleving op te bouwen. Dat creëerde een vacuüm waar een wel goed functionerende samenleving (de Europese) ingedoken is, in feite toe aangezogen werd. Als de ene samenleving in zichzelf opgesloten leeft en de andere met een avontuurlijke geest de zeeën verkent, dan is het niet abnormaal dat de zeevaarders attent raken op mogelijkheden en kansen die aan de kusten te rapen vallen. Net zoals het niet abnormaal is dat de landrotten zich laten overspoelen door wat van buitenaf op hen afkomt. Dat gold zelfs voor de ogenschijnlijk zo sterke Arabische samenleving. Die voelt zich vandaag in de hoek gedrumd, maar heeft men er ooit nagedacht over het vlot gemak waarmee Portugese zeevaarders in de zestiende eeuw Arabische steunpunten veroverden zo ver van huis als Mombasa, Aden en Muscate? Wat weerhield de Arabieren eigenlijk om de Indische Oceaan af te sluiten voor Europeanen?

Voor een deel gebeurde de Europese expansie bovendien door avonturiers (wat normaal is) die voor een deel gewetenloos waren (wat ook normaal is); voor een ander deel door filantropen die oprecht wilden helpen (ik denk dan aan vele missionarissen maar ook later aan vele ambtenaren uit de Koloniale Hogeschool aan het Middelheim). Afrika zoog zowel het slechtste als het beste uit Europa naar zich toe. Dat dit enerzijds rebellie opwekte, anderzijds imitatiedrang, is ook al normaal.

Europa wist met zichzelf geen raad

De dekolonisering is dus noch goed, noch slecht, ze was historisch onvermijdelijk, zoals de kolonisering dat was. De tragedie was dat Europa dat proces niet bijtijds heeft begrepen, noch goed begeleid, maar ook dat was normaal: Europa wist op dat moment met zichzelf geen raad. Twee wereldoorlogen op dertig jaar tijd met tientallen miljoenen doden en een genocide bovenop, is ook niet echt iets om trots op te zijn. Velen willen dat wel eens vergeten.

Het verschil tussen Europa en andere beschavingen is niet dat ‘wij’ beter zijn dan ‘zij’, maar wel dat ‘wij’ lessen getrokken hebben uit onze eigen negatieve ervaringen en ‘zij’ nog niet (of onvoldoende). Die lessen zijn samen te vatten in de verklaring van de mensenrechten, ons geschenk aan de mensheid na vele fouten en vergissingen. Daarbij vervallen velen onder ons (de politiek correcten) dan weer in overdrijving, zij zien alleen nog rechten (soms tot in het absurde) en zijn blind voor plichten. Tja, ook dat is normaal.

Moeten wij ‘hen’ daarom als slechte mensen zien? Ik denk dat we vooral moeten leren heel dit gebeuren niet in morele termen te bediscussiëren, maar in pragmatische. Dat is nog het moeilijkst, vrees ik. Elkaar met de vinger wijzen is veel gemakkelijker, maar brengt uiteindelijk slechts het maagzuur naar boven.