In De Standaard  van 12 oktober betoogt David Pestieau dat Vlaamse autonomie geen natuurwet is. Een terugblik op onze Belgische politieke geschiedenis leert nochtans dat toenemende decentralisering net één van de rode draden in het verhaal is. Het klopt dat er in de gedragswetenschappen geen echte natuurwetten bestaan. Eerder ontwaren we hardnekkige neigingen onder de mensen om een welbepaalde richting in te slaan en die verder te bewandelen. Binnen het bestek van de Belgische politiek is de terugkerende wens naar zelfbestuur over de eigen gemeenschap er zo één.

Tweestromenland

De ontrafeling van ons tweestromenland is al enige tijd aan de gang. Het splitsen van instellingen, geldstromen en bevoegdheden begon al kort na het ontstaan van België en kende sedertdien vele tussentijdse mijlpalen. Noch N-VA noch Vlaams Belang verleenden hun steun aan één van de zes staatshervormingen die het unitaire België steeds verder uitkleedden. De decentralisatiebeweging is bijgevolg niet in louter één partijpolitiek verdomhoekje te situeren.

Handboeken schilderen revoluties vaak af als kortstondige en plotse evenementen. Maar in de praktijk zijn dergelijke grote maatschappelijke omwentelingen net langdurig volgehouden inspanningen. In de politieke arena worden geen sprints maar marathons gelopen: de aanhouder wint. Denk maar aan de Franse Revolutie die zich eigenlijk over een tijdspanne van tien jaar voltrok (1789-1799). Voor wie dit tijdsgewricht zelf meemaakte voelde die omslag vast minder onverhoeds aan dan wij nu achteraf denken.

Het is daarom foutief om 2024 voor te stellen als een eenmalige opportuniteit in onze binnenlandse politiek. Ook na die bewuste verkiezingsdag verdient Vlaanderen om goed en zelfbewust bestuurd te worden. Nee, 2024 zal opnieuw zo’n tussenstation zijn in het lange hobbelige pad naar verdere decentralisering. Sterker zelfs, tot 2024 wordt de ijzeren logica richting zelfbestuur gewoon verder bewandeld. Zo voorziet de Vivaldi-coalitie in haar recent gesloten begrotingsakkoord meer regionale autonomie in het gevoerde arbeidsmarktbeleid: deelstaten die meer succesvol zijn in het activeren worden beloond.

Geen schoonheidsprijs

Naast het gewenste politieke doel kun je ook discussiëren over het middel waarmee dit te bereiken. Zo zet Pestieau vraagtekens naast het grondwettelijke gehalte van de instrumenten die Vlaams-nationalisten willen inzetten. De Belgische Grondwet bijvoorbeeld bevat vandaag veel grijze zones wat creatief handelen inderdaad mogelijk maakt. Onder impuls van toenmalig premier Elio Di Rupo werd de zesde Staatshervorming (2011) goedgekeurd via een zeer stoutmoedige interpretatie van artikel 195 van de Grondwet. Die démarche zette de deur open om bij een volgende institutionele ronde opnieuw van deze shortcut gebruik te maken.

Een ervaren kabinetsmedewerker vertelde me ooit dat, als de bevolking zou weten op welke bedenkelijke manier begrotingsteksten en -tabellen in de Wetstraat worden opgemaakt, mensen dan weldra zouden bonzen op de toegangspoorten van het Paleis der Natie.

Inderdaad, een schoonheidsprijs verdient de besluitvorming in onze uitgewoonde pacificatiedemocratie niet. Maar of het ooit tot een bestorming komt zoals Pestieau voorspiegelt, dat valt te betwijfelen. De Vlaming is een bescheiden en terughoudend volk: dat mobiliseert niet makkelijk. Al in 2008 liet Yves Leterme nochtans optekenen dat het federale overlegmodel eigenlijk op zijn limieten botst. En sindsdien is de institutionele situatie er alleszins niet werkbaarder op geworden.

Toch argumenteert Pestieau dat een stille meerderheid de status quo sowieso wil behouden. Al is die groep dan toch alvast krimpende in het dichter bevolkte noordelijke landsgedeelte: samengeteld kamperen N-VA en VB daar op een stabiel marktaandeel van 45%. Bovendien is in wetenschappelijk onderzoek ook de aard van de vraagstelling belangrijk. Wellicht wil effectief maar 10% à 15% de inwoners België splitsen, maar hoeveel kiezers uit het Noorden zijn in deze penibele tijden nog bereid om jaarlijks de onvoorwaardelijke transfers aan het Zuiden te blijven betalen?

Verdienmodel

Met het opdoeken van de Volksunie (2001) verloor het Vlaams-nationalisme wat van zijn oubollige symboliek en relikwieën. In de 21e eeuw kreeg het zelfstandigheidsdiscours een meer zakelijke invulling. In plaats van de emotionele belijdenis van het onafhankelijkheidsgeloof kwam de focus te liggen op het sociaaleconomische verdienmodel daarvan.

Bovendien groeiden door de opeenvolgende staatshervormingen de voorbije vijftig jaar ook de regionale wetgevingen gestaag uit elkaar. Ze vallen vandaag steeds moeilijker terug met elkaar te verzoenen: de geest is uit de fles. Denk maar aan de uiteenlopende regionale milieunormen, verschillende onderwijspakketten en ongelijke kindergelden.

Het is daarom een anachronisme dat Pestieau de tendens naar Vlaamse verzelfstandiging wil counteren met een appel voor Belgisch nationalisme en hernieuwd eenheidsdenken. Maar misschien doen Vlamingen er beter aan om helemaal mee te gaan in deze voorgestelde denkpiste? Dan krijgt België één kiesomschrijving (one man one vote) en verdwijnen alle grendels die de opdeling in taalgroepen bestendigen. Zo’n kunstgreep zou het moeizame pad naar Vlaamse autonomie kunnen plaveien tot een snelweg naar de splitsing van België.