Waarom IS-strijders het kalifaat ontvluchten?

In haar nieuwe boek Kalifaat ontvluchters schetst Marion van San de redenen waarom Belgische IS-strijders terug naar België willen komen. Dit biedt een interessante stand van zaken over het momenteel zo gevoelige onderwerp.

Referentievrouw inzake radicalisering

De Vlaamse Marion van San(1966) is senior onderzoeker aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, en bestudeert sedert 2009 het fenomeen van de radicalisering. Ze wordt op dat domein dan ook als een referentie beschouwd. Afgelopen jaren heeft Marion van San vele Syrië-strijders en hun families geïnterviewd. Haar boek bestaat uit drie delen. Het eerste deel schetst waarom zo veel Belgische jongeren gingen strijden in Syrië voor de Islamitische Staat (IS) of andere extremistische organisaties. Deel twee schetst het leven in dat zogenaamde ‘kalifaat’ en deel 3 heeft het over waarom ze zijn teruggekeerd of ernaar streven om te kunnen terugkeren.

Het blijkt moeilijk om hét profiel te schetsen van de Belgische IS-strijder, want de redenen waarom zoveel landgenoten naar het Midden Oosten zijn getrokken zijn divers. Het verhaal dat de jonge strijders voor hun vertrek allemaal doodbrave kinderen waren, zoals vaak beweerd werd door de moeders van vertrekkers, blijkt niet te kloppen, zo heeft Van San kunnen vaststellen door gesprekken met hun leraars op school. Er loopt één rode draad doorheen alle verhalen: de Belgische en Europese strijders waren van mening dat de moslims in Syrië onder vuur lagen en daarom steun nodig hadden. De mythe van de wereldwijde islamofobie blijkt een sterk recruteringsmotief te zijn geweest.

Leven in het kalifaat

Het leven in de Islamitische Staat blijkt voor veel strijders, en hun echtgenotes, een teleurstelling te zijn geweest; het bleek niet echt het paradijs op aarde. De vele mediaberichten dat de IS eigenlijk een crimineel project is, en weinig van doen heeft met de ‘echte’ islam, werden door veel Europese jihadisten in de wind geslagen. Dat IS-strijders willen terugkeren naar België komt natuurlijk omdat IS verslagen werd en veel IS-ers en hun echtgenotes vast zitten in door Koerdische milities beheerde kampen. Maar terug willen keren naar huis wil niet noodzakelijk zeggen dat alle strijders en hun partners de IS-ideologie hebben afgezworen, zo moet Marion van San vaststellen.

Marion van Sans verhaal is genuanceerd. Ze laat de pro’s en contra’s in de discussie de revue passeren. Toch maakt ze één grote uitschuiver. Zo vergelijkt ze op blz. 250 de moeders en grootmoeders van Belgische IS-strijders die enkele malen betoogden aan het Brusselse Centraal Station om de terugkeer te eisen van hun in Syrië verblijvende dochters of kleindochters (vaak weduwen van IS-strijders), met de de zogenaamde Dwaze Moeders die ooit op het Plaza de Mayo in Buenos Aires betoogden voor de vrijlating van hun gevangen en verdwenen kinderen.

Dat moeders die betogen voor de vrijlating van kinderen die streden voor meer democratie in een zeer autoritair en repressief Argentinië, op dezelfde lijn worden gezet als Belgische moslima’s die betogen voor de terugkeer van hun kinderen die zich hebben aangesloten bij, of gesympathiseerd hebben met de meest criminele, totalitaire en gewelddadige organisatie van de 21ste eeuw, kan pervers genoemd worden. Verder slaat Van San bij de vertaling van Arabische termen en uitdrukkingen de bal vaak pijnlijk mis.

Conclusies?

In tegenstelling tot wat men zou kunnen verwachten, trekt Marion van San geen duidelijke conclusies uit haar onderzoek. We lezen al evenmin beleidsadviezen, ook al kan je tussen de regels door aanvoelen waar Van San naar toe wil. Over Europese jihadisten die naar Syrië zijn getrokken, hun beweegredenen en impressies en zoektocht om terug naar huis te komen, zijn al meters boeken en analyses verschenen. Het jongste boek van Marion van San draagt geen werkelijk nieuwe elementen bij tot de discussie. In dat opzicht is het boek een gemiste kans.

Het boek is verkrijgbaar in onze DoorbraakBoeken.be winkel