Woorden van een ketter

Recent verscheen een nieuwe uitgave van Confessions of a heretic van wijlen Sir Roger Scruton. De Britse conservatieve filosoof werd bij zijn overlijden op 12 januari 2020 gelauwerd als een van de grote denkers van de moderne tijd. Hij droeg zelfs de titel van ‘Sir’. Scruton werd geridderd in Buckingham Palace voor zijn intellectuele verdienste. Maar de wierook en het lintje vermomden dat de Brit jarenlang als een heremiet in de academische woestijn leefde.

Een ketter

Bij de voorstelling van de heruitgave kwam Douglas Murray uitgebreid aan het woord. Murray, een rechtse politiek commentator, auteur en polemist, kende Sir Roger behoorlijk goed en ziet zichzelf volledig in de traditie van de man staan. Of dat helemaal terecht is, dat laat ik in het midden. Douglas Murray schreef de inleiding voor de nieuwe uitgave en hij begrijpt de keuze van Scruton om zichzelf als een ‘heretic’, oftewel een ketter, te omschrijven. ‘Het is wat ironisch, maar ketters worden wel bepaald door de tijd waarin ze leven.’

Hoewel Scruton een opvallende stem werd tijdens de jaren 1980, een decennium waar de conservatieven met Ronald Reagan en Margaret Thatcher de teugels van de macht in handen hadden, vertelde hij dingen die men niet graag hoorde. ‘Rechts won misschien wel het economische argument, maar het verloor de culturele strijd. Dat was Rogers grote kritiek.’

Bambyism

De twaalf essays in het mooi ogende boekje gaan inderdaad in tegen heel wat breedgedragen stellingen. Zo zal zijn opinie over dierenliefde in het essay Loving animals heel wat dierenliefhebbers pijn doen aan de ogen. Scruton, een man van het platteland met een groot hart voor onder meer paarden, ergert zich vooral aan de ‘baasjes’ van die dieren. Die lijden aan wat hij ‘bambyism’ noemt: dieren te veel identificeren als wezens met een eigen ik.

Hij verzet zich ook tegen dierenrechten. ‘Niet uit een gebrek aan respect voor dieren, maar vanuit een respect voor het morele denken en voor de noties — recht, plicht, verplichting, deugd — die het oproept en die op ieder moment afhangen van karakteristieke kenmerken van het zelfbewustzijn.’ Dieren zijn immers niet gebonden aan de verplichtingen van de moraliteit. En dus vindt Scruton het onbegrijpelijk dat je in Engeland geen kat mag neerschieten, maar wel een muis kan vergiftigen. En die muis beschadigt bijgevolg weer een hele voedselketen in het dierenrijk.

Natuurbehoud

Natuurbehoud is voor Scruton een conservatieve gedachte. Dat werkte hij eerder al uit in zijn boek Groene filosofie. Verstandig nadenken over onze planeet. In het boek schetst hij in zijn essay Conserving nature netjes hoe vandaag het debat over onze leefomgeving eruitziet. Hij stelt dat de ‘environmentalists’ jong zijn, doorgaans links, en zichzelf vaak zien als slachtoffers van de saaie mannen van middelbare leeftijd in een maatpak die tegen hen ingaan.

De groene beweging gedraagt zich als een ideologie of, meer zelfs, als een religie, aldus Sir Roger. Maar de auteur weerlegt meteen: ‘(…) het milieu is op zich geen linkse zaak. Het gaat niet om “bevrijding” of de empowerment van een slachtoffer; het gaat om behoud (…)’ Scruton betoogt dat opkomen voor het milieu en de planeet in se conservatieve doelstellingen behelst.

Een anti-ideoloog

Dat is waarom ideologen zich zo ongemakkelijk voelen bij een figuur als Sir Roger Scruton. In het essay Governing rightly zet hij zich zowel af tegen het socialisme als tegen het liberale individualisme. ‘Pasklare antwoorden op problemen bestaan niet’, is zowat zijn stelling. Hij valt dus niet in een bepaald hokje te stoppen, ook al heeft men dat in het verleden bijzonder vaak geprobeerd. Men denke daarbij aan de schandalige behandeling die hij kreeg van een journalist van het tijdschrift The New Statesman. Die citeerde hem onvolledig waardoor Scruton even alle banbliksems van de tijdsgeest over zich heen kreeg. Gelukkig kreeg hij enkele maanden voor zijn overlijden eerherstel en het tijdschrift verontschuldigde zich voor de foute weergave van zijn woorden.

Confessions of a heretic is een mooie kennismaking voor wie niet vertrouwd is met het werk van de filosoof. De lezer zal het niet met alles eens zijn, en zo wilde Sir Roger Scruton het zelf ook. Maar de lezer zal wel onder de indruk zijn van hoe deze man in staat was zijn theorieën en gedachten in een heldere en toegankelijke taal neer te pennen. En dat over een bijzonder breed spectrum aan onderwerpen. In het essay Dying in time, over doodgaan, schrijft hij: ‘De waarde van het leven wordt niet bepaald door de lengte ervan, maar door de diepgang.’ Voorwaar een passend grafschrift.

Confessions of a heretic verscheen bij Notting Hill Editions