‘Afrikaans is broodsaak’

Vreemd dat de Vlaamse media geen aandacht besteedden aan het overlijden van de Britse historicus Benedict Anderson in december 2015. Nochtans beïnvloedde hij het denken over het nationalisme met zijn omschrijving van de natie als een ‘imagined community’ (een verbeelde gemeenschap). De natiestaat zou als antwoord op de uitdagingen van het industriële tijdperk het gebruik van één taal opleggen aan zijn burgers. Zuid-Afrika waar het African National Congress (ANC) het Engels in een multi-etnische maatschappij wil doordrukken, is daar een hedendaagse illustratie van. Er zijn echter dwarsliggers die een ander verhaal vertellen, mensen die Afrikaans spreken bijvoorbeeld.

Vinger op de wonde

Het verhaal van het Afrikaans is er een ‘van loop en val, val en weer opstaan’ zoals cultuurhistoricus Jaap Steyn schrijft in het lijvige boek ‘Ons gaan ’n taal maak’ [i]. De taal van de Afrikaners en van een groot deel van de kleurlingen in Zuid-Afrika heeft een lastig parcours achter de rug. In het begin moest ze zich ontworstelen aan het Nederlands, daarna opboksen tegen de verachting door de Engelstaligen in eigen land en nu is ze nog altijd bezig met het odium van ’taal van de Apartheid’ van zich af te schudden ten aanzien ook van de wereldgemeenschap. Nog is de strijd voor het behoud van het Afrikaans niet gestreden. Een Open Brief van een Afrikaner intellectueel in Doorbraak legde de vinger op de wonde met de woorden: ‘Ek kan my ook nie vereenselwig met die benadeling en verontregting van ’n gevestigde Afrikataal soos Afrikaans en sy sprekers nie.’ De auteur, -Heinrich Matthee, politiek analist voor bedrijven in Nederland -, liet weten dat hij zijn mandaat als navorser aan de ‘Universiteit van die Vrystaat’ in Bloemfontein (Zuid-Afrika) neerlegt uit protest tegen haar nieuwe, op 11 maart 2016 goedgekeurde taalbeleid dat van het Engels de hoofdtaal in onderwijs en administratie maakt.

Inheems

Opvallend is de karakterisering van het Afrikaans als ‘Afrikataal’, als inheemse taal, die in tegenstelling tot het Engels ontloken is onder de zon van het Afrikaanse continent. Eenzelfde gedachte uitte ook Flip Buys, die aan het hoofd staat van een beweging van steunorganisaties rondom de Zuid-Afrikaanse vakbond ‘Solidariteit‘. Bij zijn bezoek begin mei aan Vlaanderen noemde de Afrikaner de overheersende rol van het Engels in Zuid-Afrika de ‘uiteindelijke overwinning van het kolonialisme’. Het ANC ging bij de machtsovername in de jaren ’90 van vorige eeuw uit van de stelling ‘We hebben het land in handen, nu moeten we een natie bouwen’ met het Engels als mortel. Volgens Buys is het probleem echter dat die ‘nationale taal’ in de praktijk ‘zwak Engels’ betekent, waardoor vele zwarte jongeren slecht presteren op school. Onderwijs in eigen taal is een ‘voertuig voor modernisering’, en zo noemt hij met de dichter NP van Wyk Louw (1906-1970) Afrikaans een ‘broodsaak‘ (als samenvoeging van ‘broodnodig en noodsaaklik’)[iv]. De strijd die Buys en Matthee voeren voor de eigen talen is er ook een voor cultureel federalisme opdat de minderheden niet zouden oplossen in een eenheidsstaat. Het is een verhaal dat Vlamingen vertrouwd in de oren klinkt.

 

[i] J.C. Steyn, ‘Ons gaan een taal maak’. Afrikaans sedert die Patriot-Jare, Kraal Uitgewers, Pretoria 2014, p. 523.

 

(Dit artikel verscheen als voorwoord in de ADVN-Mededelingen nr. 52)