Stanislav (Slava) Koerilov wordt op 17 juli 1936 geboren in Ordzjonikidze (het huidige Vladikavkaz in de Russische deelrepubliek Noord-Ossetië). Zijn kinderjaren brengt hij door in het Kazachse Semipalatinsk. Als kind wordt hij door zijn moeder in de watten gelegd en om zich tegenover klasgenoten te bewijzen zwemt hij als 10-jarige de wilde rivier Irtysj met een breedte van een halve kilometer over.

Volgens zijn autobiografische verhalen stond in de Kazachse steppe het verlangen naar de zee en verre landen centraal: ‘Ik herinner me onze straat in de kleine provinciestad, ons huis, mijn kamertje. Waar ik vanachter mijn bureautje met tegenzin mijn huiswerk deed en altijd uitkeek op een hoge grijze muur. Ik haatte die muur. De muur die tussen mij en de geheimzinnige wereld aan de andere kant stond.’

Yoga en een buitengewone roeping

Op 15-jarige leeftijd loopt hij weg van huis en zou hij zelfstandig naar Leningrad zijn gereisd (bijna 4000 km) om ‘zeeman te worden’. Als blijkt dat een opname aan de zeevaartschool om verschillende redenen niet mogelijk is, besluit hij terug te keren naar huis en oceanograaf te worden. Na zijn school- en legertijd gaat hij inderdaad oceanografie aan de Universiteit voor Hydrometeorologie in Leningrad studeren. Als student houdt hij zich ook intensief bezig met yoga en leert naar eigen zeggen unieke ademhalingstechnieken.

Dankzij zijn toewijding voor de Oosterse leer zou Koerilov dertig dagen achtereen kunnen vasten, waarbij hij verschillende graden van hallucinatie bereikt. Ook heeft hij paranormale ervaringen, zoals uittredingen en lucide dromen. De oceanograaf in spé duidt deze als ‘openbaringen van een buitengewone roeping’. Na het afsluiten van zijn universitaire studie reist hij binnen de immense Sovjet-Unie met meteorologische expedities door de taiga, naar de poolcirkel en het Bajkalmeer waar hij zijn yoga-experimenten intensief voortzet.

 Jacques-Yves Cousteau

Zijn fascinatie voor verre landen verdwijnt echter geenszins. Koerilov probeert toestemming te krijgen voor wetenschappelijke tochten naar het buitenland, maar vangt telkens bot. Omdat zijn zus, die aan het Instituut voor Vreemde Talen studeerde, een Indiër huwde en via India naar Canada emigreerde, stelt de overheid geen vertrouwen in hem. Op zijn vakgebied timmert Koerilov flink aan de weg. Hij correspondeert met de beroemde Fransman Jacques-Yves Cousteau over een mogelijk onderzoek voor de kust van Noord-Afrika.

Maar ook dit initiatief stuit op de zoveelste weigering voor een uitreisvisum. Zijn vluchtplannen nemen vaste vorm aan: ‘Ik voelde me als een krijgsgevangene in eigen land. Alleen een heilige kan van zijn gevangenis houden. Ik kan er niet mee leven dat ik op deze mooie planeet ben geboren om levenslang vast te zitten in een of andere communistische staat omwille van een paar idiote ideeën.’

Van de winter naar de zomer

Slava Koerilov leest in november van 1974 een advertentie over een cruise met de lokkende naam ‘van de winter naar de zomer’. Gedurende twintig dagen zal het schip ‘Sovjetski Sojoez’ (Sovjet-Unie) vanuit Vladivostok naar de evenaar en terugvaren zonder in een buitenlandse haven aan te meren. De inmiddels 38-jarige oceanograaf ziet zijn kans schoon. Hij weet een kaartje te bemachtigen en neemt afscheid van zijn Leningradse vrienden, uiteraard zonder over zijn plannen te vertellen. Met het vliegtuig reist hij naar de oostelijkste haven van het bolsjewistische vaderland. Hoewel de organisatoren en begeleiders van de cruise een strikt programma met lezingen en educatieve trainingen hadden ingepland, komt daar weinig van terecht.

Samen met een honderdtal andere vakantiegangers vermaakt Koerilov zich de eerste dagen met dans en drank. In zijn rondgang over het immense voormalige Duitse schip ‘Albert Ballinn’, na de oorlog uit de zee opgetakeld door de Sovjets, verliest hij zijn missie niet uit het oog. Over de gehele zijkant bolt het schip naar het midden en heeft het ter hoogte van de waterlinie metalen platen die anderhalve meter naar de zijkant uitsteken. De patrijspoorten gaan slechts in het midden open en bieden derhalve geen plaats voor een ontsnapping. Op het schip is slechts één plek geschikt voor een duik overboord: het hoofddek op de achtersteven.

Drie dagen en nachten zwemmen

Op 13 december, als het schip naar zijn berekening het Filipijnse eiland Siargao passeert, waagt Koerilov de sprong van veertien meter hoogte. Hij belandt bijna in de schroef, maar weet zich met een uiterste krachtinspanning te redden. Uitgerust met een duikbril, snorkel, zwemvliezen en drie paar sokken, als bescherming tegen de koraalriffen, begint hij aan zijn odyssee. Aan boord wordt zijn verdwijning kennelijk opgemerkt, omdat het schip na een dag zou zijn teruggekeerd.

Koerilov wordt echter niet gevonden en is naar eigen zeggen drie dagen en nachten non-stop in het water. Hierbij zou hij ongeveer honderd kilometer hebben afgelegd en enkele malen van koers zijn geraakt. Zijn lichaam raakt bezaaid met lichtgevende micro-organismen. Als door een wonder blijft hij, wellicht dankzij zijn fluorescerende uiterlijk, gespaard voor haaien en een uiterst giftig Portugees oorlogschip waar hij rakelings langs zwemt. Tijdens zijn tocht krijgt hij meerdere visioenen die hij uitvoerig beschrijft in zijn autobiografie.

Op de Filipijnen

Op 15 december voelt de Rus voor het eerst weer vaste grond onder de voeten. Hij is zoals gepland aangekomen op het eiland Siargao waar hij wordt opgenomen door een vissersgezin. Het hele dorp loopt uit om de drenkeling te bekijken. Ook de plaatselijke autoriteiten worden gealarmeerd die hem meevoeren naar de hoofdstad Manilla. Hier wordt hij van spionage verdacht en moet hij anderhalve maand in arrest gedurende het lopende onderzoek. Op 2 juni 1975 geeft de Filipijnse commissie voor emigratie en deportatie hem toestemming naar zijn zus in Canada te vertrekken waar hij politiek asiel heeft aangevraagd.

archief Jelena Gendeleva

Slava Koerilov op de Filipijnen december 1974

Over zijn tijd in het Aziatische land schrijft Koerilov: ‘Het lot had het goed met me voor. Hoewel ik gedurende het halve jaar op de Filipijnen zelfs anderhalve maand in de cel zat – was dit toch uiteindelijk wat ik wilde, een voortzetting van mijn avonturen! Welk een onweer! Wat voor een taifoens! Welk een zonsopgang- en ondergang! Droomde ik hier niet altijd van toen ik lang geleden die onverbiddelijke grijze muur voor me zag?’

Gevolgen voor achterblijvers

Na zijn vlucht wordt Koerilov in de Sovjet-Unie bij verstek tot 10 jaar gevangenisstraf veroordeeld wegens landverraad. Zijn jongere broer die zeeman op de grote vaart is, krijgt ontslag en raakt aan de drank. Terloops vermeldt de oceanograaf en avonturier in zijn boek dat hij een vrouw in de Sovjet-Unie heeft van wie hij kennelijk gescheiden leefde en volgens sommige bronnen ook een zoon had. Of zij en andere familieleden repressies van de staat hebben ondervonden is onduidelijk.

Dat Koerilov verre van een ideale echtgenoot was, mag blijken uit het volgende citaat: ‘In een leerboek over yoga las ik, dat je de hoogste vorm van concentratie kan bereiken door onafgebroken aan hetzelfde onoplosbare raadsel te denken. Dat deed ik dan ook. Op het werk en thuis was ik onbereikbaar voor mijn omgeving. Zo nu en dan herinnerde ik mij dat ik een echtgenote had – ze dook voor korte tijd op in mijn bewustzijn. Zodra ik haar opmerkte, schakelde ik haar weer direct uit in mijn waarneming.’

Van Canada naar Israël

In Canada gaat Koerilov als manusje-van-alles in een pizzeria werken. Na ongeveer een half jaar weet hij terug te keren in zijn oorspronkelijke beroep. Hij gaat voor een Amerikaans bedrijf voor diepzeeonderzoek aan de slag. De Angelsaksische burgerlijke gezapigheid is echter niet aan de avonturier besteed. Hij neemt voortdurend deel aan internationale expedities en in Afrika wordt hij zelfs gekidnapt. In 1985 bezoekt Koerilov voor het eerst Israël, waar hij valt voor de charmes van de 17 jaar jongere Jelena Gendeleva, het klimaat en de hartelijke Russischtalige gemeenschap.

Enkele jaren na zijn eerste bezoek aan het beloofde land trouwt hij met Gendeleva en gaat hij werken voor het Oceanografisch Instituut in Haifa. Gendeleva herinnert zich in een interview: ‘Van Slava ging zo’n rust en kracht uit dat het als een genezing werkte alleen maar naast hem te staan. Wij hebben slechts elf jaar samengeleefd, maar dankzij hem kan ik me over mijn lot niet beklagen. Gedurende de jaren met hem heb ik meer liefde en warmte ontvangen, dan ik ooit had durven dromen.’

Tijdens duikwerkzaamheden in 1998 in het Meer van Tiberias raakt Slava Koerilov verstrikt in een net. Zijn partner weet hem te bevrijden, maar als hij uiteindelijk op het droge ligt, blijkt het te laat te zijn. Op 29 januari overlijdt de man die drie dagen en drie nachten de oceaan bedwong om aan de Sovjet-Unie te kunnen ontsnappen.

Waarheid of mythe?

Luisteren we naar Maarten van der Weijden (1981), Nederlands zwemmer en voormalig olympisch en wereldkampioen openwaterzwemmen:  ‘Het is een indrukwekkend verhaal. Sporttechnisch is 100 km zwemmen in 3 dagen en 3 nachten wel haalbaar. In 2019 zwom ik in ongeveer dezelfde tijd 200 km. In grote golven valt ook best te zwemmen, omdat de lengte van een golf belangrijker is dan de hoogte. De aanwezige stroming kan ook een enorme rol spelen in de afgelegde afstand.’

‘Wat ik het meest bijzondere aan Koerilovs zwemtocht vind, is zo lang in zout water door te brengen, daar krijg je namelijk al snel schuurplekken van; zeker zonder bevoorrading, maar ook omdat de zon in die streken vaak heel heet is. Tijdens mijn tocht van 3 dagen en 3 nachten kreeg ik continu eten en drinken en hadden we een soort vlot waar ik elke nacht een paar uur op kon slapen.’