‘Als God het wil …’

De extreme reacties op het fameuze Terzake-interview met Bart De Wever van 23 maart bewijzen vooral dat de persoon belangrijker is dan de boodschap, en dat daardoor een enorme mediavertekening ontstaat. Want uiteindelijk stampte de N-VA-voorzitter niet meer dan een aantal open deuren in. Natuurlijk is het integratiebeleid mislukt, en natuurlijk is de gesloten allochtone gemeenschap, met de schotelantennes steevast op Marokko gericht, een deel van het probleem. En natuurlijk is de criminaliteit onder allochtonen, vooral van Noord-Afrikaanse komaf, abnormaal hoog. Zou iemand dat durven betwisten? De studies van sociologe Marion van San spreken klare taal wat dat betreft.

Alleen: als De Wever het zegt is het nieuws en moet er eensklaps een racismedebat gevoerd worden. Steen des aanstoots: hij had het over Marokkanen, en dan speciaal de Berbers (waarmee de Noord-Afrikaanse stammen worden aangeduid die van oudsher het Sahara-gebied bewonen) als lastige klanten, vooral in zijn stad Antwerpen. Amusant detail: het woord ‘berber’ is verwant met ons woord ‘barbaar’ en betekent gewoon … ’crapuul’. Oppassen met woorden, Bart.

Kapitalisme, liberalisme en humanisme

Nochtans lag het sleutelbegrip van dat interview elders, en wel in de woorden ‘sociale mobiliteit’. Daarmee wordt bedoeld dat mensen zich kunnen opwerken in de samenleving door onderwijs te volgen, met een diploma een degelijke job te vinden, aansluiting krijgen bij de middenklasse. ‘Dat lukt niet bij allochtonen’, roept de linkerzijde in koor, ‘want er bestaat discriminatie op de arbeidsmarkt, waardoor er ook geen motivatie is om te gaan studeren en jongeren aan de zelfkant terecht komen.’ Dat klopt niet helemaal. Het ligt wel degelijk ook aan hun eigen attitude die cultureel te verklaren is en een religieuze oorsprong heeft: de Islam is gewoon geen godsdienst die veel ruimte laat voor sociale mobiliteit. Onze Europese beschaving daarentegen draait helemaal rond dat vrij verkeer van personen, goederen, diensten en informatie. En lang voor de EU werd uitgevonden.

We beleven vandaag de nadagen van een culturele renaissance die pakweg begin 16e eeuw tot ontwikkeling kwam, eerst in Italië. In die samenleving kwam niet God maar de mens op de eerste plaats, als handelend, productief en communicatief wezen. Het marktgerichte denken ging samen met een humanistisch ideaal en een liberale filosofie die later in de 18e-eeuwse verlichting verder haar beslag zou krijgen. Onze civil society, de burgermaatschappij, is daarvan de vrucht. Vrijheid, participatie en persoonlijke zelfverwezenlijking blijven de sleutelbegrippen van deze liberale cultuur, die pas na de Franse Revolutie ook een sociale dimensie zou krijgen, want vrijheid zonder solidariteit levert enkel een jungle op.

‘Islam’ betekent onderwerping

De vraag is, hoe een religieus fundamentalisme als de islam, die inhoudelijk helemaal te vergelijken valt met ons Europees middeleeuws denkkader, in die ontkerstende, geliberaliseerde en geïndividualiseerde moderniteit zijn weg kan vinden. Is integratie überhaupt mogelijk van een gemeenschap waar men elke drie zinnen afsluit met de stoplap ‘Als God het wil’? Kan een religie, die letterlijk ‘onderwerping’ betekent, zich multicultureel voegen in een maatschappij waar alles draait rond maakbaarheid, ontvoogding en emancipatie? Als God ons een vaste rol in het scenario geeft, waar niet van mag afgeweken worden, heeft zoiets als ‘sociale mobiliteit’ geen betekenis. Integendeel, het is godslasterlijk. Dat betekent echter ook dat een persoonlijk ontwikkelingstraject, buiten de strikt religieuze vervolmaking, niet toegestaan is. Studeren, solliciteren, promotie maken … het zijn allemaal duivelse pogingen om van het vastgestelde levenspad af te wijken.

Ik zeg niet dat alle moslims dat religieus fatalisme zo expliciet beleven. Maar het wordt dikwijls een cultureel alibi om niét te moeten deelnemen aan het meritokratische samenlevingsmodel waarin succes aan inspanning is gekoppeld. Noch het liberale denken, noch het kapitalisme, noch de democratie behoren tot het DNA van een Allah-toegewijde ideologie. Het discours rond discriminatie, waarbij wij, autochtonen,  zogezegd verantwoordelijk zijn voor hun maatschappelijk falen, versterkt nog die passieve attitude. Terwijl er wel degelijk ‘Berbers’ zijn die niét bij de pakken blijven zitten en voortstuderen, een bedrijfje opstarten, zich inschakelen in de markteconomie én zich kunnen vinden in het Europese vrijheidsdenken. Maar veel te weinig. Het gros berust en mokt.  

BMW-Marokkanen en wandelende bommen

De voor ons archaische woorden ‘… als God het wil’, betekenen dus eigenlijk dat alles goed is zoals het is. Maar tegelijk lopen die werkloze Berbers wel langs de straat en zien het laatste model GSM in de etalage, of zien een zwarte BMW voorbijzoeven. Dat creëert, ondanks de religieuze plicht tot berusting, ook afgunst. Daarbij komen dan nog de macho-attitudes, eigen aan een patriarchale subcultuur met agressieve (maar eveneens sociaal mislukte) vaders en machteloze moeders, en je hebt alle ingrediënten voor een sfeer van haat en ressentiment.

Het welbekende beeld van de BMW-Marokkanen, waarbij iedereen zich afvraagt hoe ze zonder degelijke job aan zo’n bolide komen, typeert die dubbelzinnigheid. Ze willen het kapitalistische statussymbool, maar aanvaarden niet de goddeloze premis die zegt dat een vrij individu zijn eigen welvaart kan creëren zonder tussenkomst van hogeraf. Het is dus, jammer genoeg, maar een halfbakken materialisme. En neen, die BMW’s zijn niet allemaal gestolen. Soms zijn het tweedehandsbakken, soms delen ze er een met vier of vijf. Maar hun attitude straalt onverschilligheid en zelfs dédain uit voor de sociaal-mobiele sukkels die hard werken, weinig klagen en alleen op zichzelf rekenen om status te verwerven. De criminaliteit blijft dus voor jonge moslim-allochtonen een ‘binnenweg’ om doelen te bereiken zonder de middelen te moeten hanteren die onze liberaal-participatieve samenleving voorschrijft.

Merkwaardig genoeg steunt het terrorisme op dezelfde paradox: de binnenweg van het geweld bestaat erin om een politiek-religieus gelijk te halen zonder zich met de decadente democratie te moeten inlaten. Vermits ook de democratie en het vrije debat aspecten zijn van een ‘ontaarde’, goddeloze samenleving die zichzelf wil maken, is het religieus correcter om als persoonlijke zendeling van de Almacht met een scherp afgestelde bom rond te lopen om zijn doel te bereiken, dan om zijn tijd te verleuteren met discussiëren midden een amalgaam van meningen. De martelaar heeft een rechtstreekse lijn met God,- door wiens wil torengebouwen doorkliefd en metrostations ondermijnd worden. De angst bij de ongelovigen is dé lakmoesproef en het bewijs dat Gods wil boven elke menselijke wilsbeschikking staat. De liberale samenleving wordt kwetsbaar, brokkelig, gelooft niet meer in haar eigen kracht. Het transcendente triomfeert, Insjallah.

Secularisering

De jihadisten en de allochtone criminelen – en nu krijg ik gegarandeerd heel de linkerzijde en fatsoenlijk-rechts over mij heen – tappen dus wel degelijk uit hetzelfde religieuze vaatje. Zonder deze weinig bemoedigende vaststelling blijft elk discours rond racisme en discriminatie hangen in de politiek-correcte clichés. Jammer dat een historicus als Bart De Wever dan toch niet doorging op de cultureel-religieuze dimensie, en zich finaal vast reed in een kroeggesprek over luie Berbers. Met het gekende trammelant als resultaat. De Wever zou misschien beter een islamkenner als Koenraad Elst in dienst nemen, om echt te begrijpen wat er zich vandaag afspeelt. Maar misschien wil de N-VA, met zijn rechts-conservatief kiespubliek, geen al te geloofskritische pistes bewandelen en gaat ze dan maar voor de stigmatisering van de Antwerpse Noord-Afrikanen.

Blijft dan het feit dat dit ontkerstende Avondland klaar is met de religie. We hebben de kerk niet verlaten om ons zicht door moskeeën te laten bederven. Bestaat er overigens zoiets als een ongelovige Marokkaan? Een atheïstische Berber? Ik zou hem/haar graag eens ontmoeten. De uit Somalië afkomstige Ayaan Hirsi Ali, op wie nog steeds een fatwa rust, gaat door voor een tot het vrijdenken bekeerde moslima. De islam noemde ze een ‘destructieve, nihilistische cultus van de dood’ en ‘het nieuwe fascisme’. De profeet Mohammed schilderde ze af als ‘een perverse tiran’. De centrale these van de islam, je overgeven aan de wil van Allah, noemde ze ‘een achterlijk uitgangspunt’.

In haar zopas verschenen boek Ketters: Pleidooi voor een hervorming van de islam pleit ze wel voor een modernisering van de islam, maar stelt ze ook vast dat die nergens concreet zichtbaar is. Het zal dus voor later zijn, als het God belieft.

Misschien ondertussen toch maar werk maken van een brede secularisering in het onderwijs, ook daar waar leerlingen in de biologieles de oren sluiten als de naam Darwin valt. Schrappen van alle godsdienstles en het inplanten van een vak ‘levenbeschouwing en burgerzin’, is al een goed begin. Ik begrijp dat Bart De Wever ook daar liever over zwijgt, uit schroom voor de Guimardstraat. Toch zou hij moeten inzien dat het door hem zo op handen gedragen liberaal-economisch model niet zonder een liberale, vooruitstrevende filosofie kan. En dat die filosofie de enige consequente basis is voor integratie, emancipatie en actief pluralisme.

Johan Sanctorum is filosoof, publicist en Doorbraak-columnist.

Foto: (c) Reporters