Anarchistisch vrijwilliger: ‘Zonder politieke veranderingen gaat Oekraïne de oorlog verliezen’

Oekraïne is het enige land ter wereld waar het anarchisme – niet te verwarren met anarchie – gedurende langere tijd als staatsvorm bestond. Het zogenaamde ‘vrije territorium’ of ‘Machnovia’ – genoemd naar aanvoerder Nestor Machno – omvatte een gebied met zeven miljoen inwoners rond het stadje Hoeljajpole in het zuidoosten van het land. Het bestond van 1918 tot 1921 en was gebaseerd op zelfbesturende gemeenschappen. Ook was er een eigen munteenheid, de Machno-roebel.

De anarchistische staat werd verdedigd door het Zwarte Leger dat op zijn hoogtepunt uit 100.000 soldaten bestond. De anarchisten vochten tegen het Witte Leger, de Duits-Oostenrijkse troepen en de nationalisten van Viktor Petljoera. Na een aanvankelijke samenwerking keerden ze zich uiteindelijk ook tegen het Rode Leger.

De Oekraïense boeren verdeelden de landbouwgrond van de grootgrondbezitters onder zich. Op de vroegere landgoederen werden anarchistische communes gesticht. Het leger van de bolsjewieken vernietigde na drie jaar strijd het ‘vrije territorium’ en lijfde de regio in. Nestor Machno stierf in ballingschap in Parijs.

Ook nu nog heeft het anarchisme aanhangers in Oekraïne. Doorbraak sprak met een achttienjarige anarchistische militair vrijwilliger met de codenaam ‘Vegan’, uit Zaporozje. Hij vertelt over het Oekraïense anarchisme, de alomvattende corruptie in het land en de situatie aan het front.

Wat deed je voor de oorlog?

‘Voor de oorlog werkte ik in een magazijn en in de bouw. Ook was ik actief bij allerlei anarchistische en ecologische bewegingen.’

Hoe beleefde je de invasie?

‘Er gingen al geruchten dat er een oorlog op komst was, maar ik wilde dat tot het laatste moment niet geloven. Toen de invasie begon, was ik in Zaporozje. Het front kwam relatief snel naderbij. Ik had wat geld gespaard en vertrok naar Lvov. Daar ontmoette ik een paar vrienden die zich op wilden geven voor de territoriale verdediging. Dat wilde ik ook, maar omdat ik nog maar zeventien was, namen de meeste milities mij niet. Uiteindelijk kon ik terecht bij een eenheid in Odessa. Daar leerde ik omgaan met wapens.’

Ken je ook anarchisten die de Russische invasie openlijk steunden?

‘Van de Oekraïners geen enkele. Met Russische anarchisten kreeg ik direct ruzie. De Russische punkband Brigadir bestaat uit zogenaamde antifascisten en anarchisten, maar muzikanten van die band werken in een fabriek die wapens produceert. Die zanger schreef zelfs een speciaal bericht op sociale media om de invasie te ondersteunen. Hij schreef dat Nestor Machno de invasie zou hebben ondersteund als hij nu had geleefd. Een paar andere Russische anarchisten sloten zich als vrijwilliger aan bij het Russische leger.’

Wat deed je persoonlijk besluiten om te gaan vechten?

‘Het is onmogelijk om niet deel te nemen aan een dergelijke historische gebeurtenis. Het is interessant en zeer avontuurlijk. Niet naar het front te gaan zou een onvergeeflijke lafheid zijn geweest.’

Ben je echt veganist en is het moeilijk dat vol te houden aan het front?

‘Ja, ik ben al vijf jaar lang veganist. Voor mij was het niet moeilijk. Ik zit bij de stoottroepen en we waren nooit langer dan vijf dagen achtereen op dezelfde positie. Aanvankelijk at ik vooral rantsoenen van het Russische leger. Als wij een positie innamen, lieten ze alles liggen, wapens, voedsel en zelfs watervoorraden. Als multi-etnisch wereldrijk houden ze rekening met moslimsoldaten die bepaalde vleessoorten niet eten. Dat werden dan veelal compleet veganistische maaltijden. Die waren best lekker.’

Is het niet moeilijk je als anarchist aan te passen aan de hiërarchie in het leger en altijd te gehoorzamen?

‘Dat is heel moeilijk. Ik ben net met illegaal verlof. Dat is iets dat ik vooral doe om me te verzetten tegen de legerleiding die ons als slaven behandelt. De meesten van ons zijn mensen die voorheen in de burgermaatschappij werkten. Het is niet meer dan normaal om soldaten die dagelijks hun leven wagen ook eens verlof te gunnen, maar dat doen ze dus niet. Formeel staat op drie dagen wegblijven zonder toestemming drie tot zeven jaar gevangenis. In de praktijk zal er weinig gebeuren. De commandant zal hoogstens zeggen dat het niet mag. Ik verzet me vaker tegen de militaire regels, puur uit dwarsheid.’

Zijn er ook andere anarchisten bij je eenheid?

‘Ja, er zijn er aardig wat soldaten die in ieder geval sympathiseren met het anarchisme. Er zijn zelfs overtuigde anarchisten uit het buitenland bij het Oekraïense leger. In april sneuvelden drie van hen, een Amerikaan, een Ier en een Rus.’

Zijn mensen met een extreme overtuiging eerder geneigd te gaan vechten in een oorlog?

‘Ja, maar alleen als ze daarvoor een reden zien die past in hun wereldbeeld. Zoals in ons geval het verdedigen van ons land tegen een nietsontziende dictatuur.‘

Extreemlinkse activisten in het Westen teren vaak op subsidies of geld van hun ouders. Het is moeilijk ze voor te stellen aan het front. Is er een verschil tussen anarchisten in het Westen en die in Oekraïne?

‘Er is een zeker verschil, maar dat is meer bepaald door de maatschappelijke achtergrond. In de voormalige Sovjet-Unie zijn de omstandigheden gewoon veel harder. Wij kennen hier het begrip ‘Eurolinksen’, voor ons zijn dat hypergevoelige West-Europese activisten die lhbt ondersteunen en dat soort dingen. Aan de andere kant zijn er ook sportieve anarchisten die zich bekwamen in een vechtsport. Dat is dan weer een ander verhaal. Ik ken Griekse anarchisten die me zeiden dat ze zeker zouden gaan vechten als Turkije hun land zou binnenvallen.’

Heb je conflicten met soldaten die andere overtuigingen hebben?

‘Sinds de invasie heb ik dat nog nooit meegemaakt. Ik heb voor de oorlog bij ons in Zaporozje op straat gevochten met een nationalistische activist. Hij sloot zich later net als ik als militair vrijwilliger aan en raakte zelfs in Russische krijgsgevangenschap, waaruit hij na een halfjaar werd bevrijd. Ik zit met hem in dezelfde eenheid. We vechten nu zij aan zij.’

Heeft de bevrijding van de regio rondom Hoeljajpole een speciale betekenis voor je?

‘Van Hoeljajpole is niets meer over. Ze hebben de stad met de grond gelijkgemaakt. Er woont bijna niemand meer. Het is leuk om je voor te stellen dat je vecht op de plek waar honderd jaar het leger van Machno stond. Maar op het moment van intense gevechten heb ik natuurlijk wel wat anders aan mijn hoofd. Maar de traditie van de Machnovia houden we in stand. (lacht)’

Zal je na afloop van de oorlog tevreden zijn met het voortbestaan van de huidige staatsvorm in Oekraïne?

Ook op dit moment vecht ik voor mijn idealen. De situatie is momenteel heel interessant. Omdat de tegenaanval is mislukt, groeit de ontevredenheid onder de bevolking. Veel mensen zijn tegen de regering. Het is onduidelijk waartoe dat gaat leiden. Misschien hoeven we niet te wachten tot het einde van de oorlog voor veranderingen. Want als er op politiek niveau niets verandert, gaan we de oorlog verliezen. Zo langzamerhand ontstaat de indruk dat het huidige bestuurlijk apparaat niet aan de kant van Oekraïne staat.’

Waarom denk je dat?

‘Elke zaterdag zijn er in alle grote Oekraïense steden demonstraties tegen corrupte bestuurders die hun zakken vullen met geld uit het budget. Afgevaardigden van allerlei besturen stelen enorme bedragen met projecten die sowieso absoluut overbodig zijn. De burgers zien dat en zijn het daar niet mee eens. Overheidsgeld dat eigenlijk in de oorlog zou moeten worden gestoken, wordt gebruikt voor wegenbouw of de reconstructie van een of ander gebouw. Een deel van het belastinggeld wordt dan gebruikt voor zo’n bouwproject, maar het overgrote deel verdwijnt in de zakken van de ambtenaren. Door die corruptie kunnen we de oorlog verliezen.’

Stinkt de vis niet aan de kop?

‘Uiteraard. Recentelijk was er een groot schandaal rondom een oligarchenfamilie en het ministerie van Defensie die voor de oorlog bestemd geld onder zich verdeelden.’

En verdwijnt hulp uit het Westen ook in de zakken van corrupte ambtenaren?

‘Amerika en Europa sturen vooral voertuigen, wapens en materieel. Dat kan nog enigszins worden opgevolgd. Zodra het om geld gaat, is er een groot probleem, omdat dat inderdaad heel eenvoudig kan verdwijnen. Maar over het algemeen is het vooral het geld van de Oekraïense belastingbetaler dat door corrupte ambtenaren wordt ingepikt. Geld dat eigenlijk aan defensie had moeten worden besteed.’

Wat vind je van de huidige president?

‘Zelenski verschilt in niets van de voorgaande presidenten. In Oekraïne is het inmiddels een volkstraditie dat gedurende het eerste regeringsjaar de president nog geliefd is. Daarna heeft iedereen er alweer genoeg van.’

Hoe is de situatie aan het front?

‘Op de plekken waar de tegenaanval plaats zou moeten hebben vinden, zijn we iets naar voren geschoven. We hebben een paar bospercelen en loopgraven kunnen heroveren. Nu is de situatie letterlijk en figuurlijk vastgevroren. Er zijn over en weer stormlopen, maar aan beide zijden zonder resultaat. Het is een hele harde logistieke gehaktmolen. Zonder enig perspectief op verandering.’

En wat zal de toekomst brengen?

‘In 2024 zullen de VS Oekraïne nog een kans geven om een doorbraak te maken met nieuw materieel. Als er dan een wisseling van de wacht komt in Washington zal er wellicht ook bij ons iets gebeuren.’

In positieve of in negatieve zin?

‘De oorlog zal waarschijnlijk compleet bevroren worden en de hulp stopgezet. Na een paar jaar zal Rusland dan nog eens een massale invasie wagen net als twee jaar geleden.’

Hoe is de stemming onder de soldaten?

‘We zijn gedemoraliseerd. Maar dat komt vooral door de bureaucratie, door allerlei regeltjes en het ontbreken van verlof. Maar tijdens de gevechten leven we op. Dan moet er worden gehandeld en vergeten we alle problemen.’