Schulz botst op het pantser van Merkel

‘Geen coalitie met de links-radicale Die Linke of met de rechts-nationalistische Alternative für Deutschland (AfD)!’ Bondskanselier Angela Merkel (CDU) liet er zondagavond in het TV-duel met haar sociaaldemocratische uitdager Martin Schulz geen twijfel over bestaan. De christendemocraten van CDU en CSU gaan na de Bondsdagverkiezingen van 24 september niet in zee met de extreme krachten van links en rechts. Schulz (SPD) kreeg een afwijzing van Die Linke niet over zijn lippen. Ergens leeft toch nog altijd de ijdele hoop bij de ‘Sozis’ om ooit met Die Linke en de Grüne de hefbomen van de macht over te nemen.

Akkoorden

Merkel trad gedecideerd op, sterker dan bij het vorige kanseliersdebat, vier jaar geleden, met de allang in vergetelheid geraakte Peer Steinbrück. Op voorhand zeiden waarnemers dat ze zich erg zou moeten weren tegen de retorische sterkere Schulz. Toch slaagde deze er niet in om het pantser van Merkel te doorboren. Toen Schulz bijvoorbeeld pleitte voor het afbreken van de toetredingsonderhandelingen van Turkije met de Europese Unie (EU), antwoordde Merkel vanuit de positie van de soevereine regeringsleider dat Duitsland dat niet alleen kon, maar dat moest afstemmen met de andere EU-lidstaten. Dat was typisch: dat waar Schulz aanviel, Merkel altijd zei dat erover moest gesproken worden met anderen zoals regeringsleiders, dat ze er werk van maakte.

Waar Schulz overkwam als degene die vanop de zijlijn kritiek uitoefent, was Merkel degene die de uitdagingen aannam. Als Schulz bijvoorbeeld een lans brak voor een Europees immigratierecht, kwam de kanselier op de proppen met een ‘Fachkräftezuwanderungsgesetz’, zoiets als een wet waarmee je de immigratie van vaklui regelt. Dat gaf de indruk dat Merkel een gecontroleerde migratie wil van mensen die op basis van kwalificaties gemakkelijker te integreren zijn. Dat strookt eigenlijk niet helemaal met de ongecoördineerde manier waarmee ze begin september 2015 de sluizen van Duitsland opende voor honderdduizenden vluchtelingen en asielzoekers. Nu wilde ze de kiezer duidelijk maken dat ze de zaken onder controle heeft. Ze zei ook dat ze begrip had voor de angst van de mensen.  De politicoloog Jan-Werner Müller stelt in zijn populisme-studie dat die houding de elites typeert die ‘de politieke uitdaging door vermeende populisten onmiddellijk als een soort collectieve therapeutische kwestie behandelen’.

Merkel legde er ook de nadruk op dat de islam in Duitsland ‘verfassungskonform’, in lijn met de grondwet, moet zijn. Daarom wil ze ook een betere opleiding van imams in Duitsland. Op de vraag van een moderator of de grenzen van de EU niet gesloten moeten worden, antwoordde Merkel dat ze een betere bescherming behoeven. Vanuit die optiek verdedigde ze ook het vluchtelingenakkoord met Turkije (van maart 2016) en de recente akkoorden met Libië en andere Afrikaanse staten om de vluchtelingen ter plekke op een ‘menswaardige wijze’ op te vangen. Ze herhaalde haar mantra dat de oorzaken van de vluchtelingencrisis aan de basis, dus in die landen zelf, moeten aangepakt worden, bijvoorbeeld door een efficiëntere ontwikkelingshulp. Wat de oplossing van het conflict met Noord-Korea betreft, deed Schulz de Amerikaanse president Donald Trump af als een onberekenbare politicus, terwijl Merkel een positieve boodschap bracht door te hameren op een diplomatieke oplossing.

Sterk Duitsland

De thema’s migratie en buitenlandse politiek slorpten het grootste deel van het 97 minuten debat op, waardoor er niet zoveel ruimte meer overbleef voor ‘Soziale Gerechtigkeit’ (sociale rechtvaardigheid) en ‘Innere Sicherheit’ (binnenlandse veiligheid).  MetDuitsland gaat het goed, waar maakt u zich dan druk over?, vroeg een moderator aan Schulz. De sociaaldemocratische kanselierskandidaat die met het thema ‘Mehr Gerechtigkeit’ het land afreist, gaf toe dat Duitsland het als land goed stelt, maar dat er toch nog veel mensen in precaire arbeidsverhoudingen steken en dat de huurprijzen voor velen niet meer betaalbaar zijn. Merkel kon ermee uitpakken dat er vijf miljoen werklozen waren toen zij in 2005 kanselier werd, en dat Duitsland er nu nog ‘maar’ twee miljoen telt.

Schulz verdacht er de christendemocraten van om de pensioenleeftijd tot 70 te willen optrekken. Dat de ene of de andere christendemocraat daar van droomt, betekent niets volgens Merkel. Met haar zou de pensioenleeftijd bij 67 blijven, waarbij ze toegaf dat zelfs dat voor vele mensen nog zwaar is. Maar pas met 70 op pensioen? Daartegen sprak Merkel ‘ein ganz klares Nein’ uit.

Op de vraag hoeveel de burger onder een kanselier Schulz extra zou overhouden in zijn portemonnee, kwam de sociaaldemocraat met een ingewikkelde berekening af. Merkel zei kortweg dat het kindergeld met 25 euro zou verhoogd worden, want kinderen zijn ‘wichtig für die Zukunft’ (belangrijk voor de toekomst). In het luik ‘Innere Sicherheit’ kwam de strijd tegen de terreur aan bod. Schulz vond dat er meer werk moest gemaakt worden van ‘Abschiebung’, de uitwijzing van ‘Gefährder’ (gevaarlijke figuren). Ook mocht de politie niet met zoveel bureaucratie belast worden. Ook Merkel zei dat de politie meer ‘instrumenten’ ter beschikking moest gesteld worden in de strijd tegen terreur en criminaliteit.

In zijn slotwoord bleef Schulz vaak haperen en sprak hij vaag over een meer Europees Duitsland. Daar werd Merkel concreter door te gewagen van de uitdagingen die het nieuwe digitale tijdperk stelt en dat werkzekerheid door meer ‘Bildung’ (vorming/opleiding) moest worden gegarandeerd. Ze sprak tenslotte haar geloof uit in een sterk en sociaal rechtvaardig Duitsland. Dat klinkt natuurlijk mooi, maar onder de meer dan 40 procent onbesliste kiezers zijn er velen die in het leven van alledag ervaren hoe sterk Duitsland sociaal en cultureel onder druk staat. Al bij al leverde het debat geen vuurwerk op. Vaak waren beide contrahenten het met elkaar eens. Sarah Wagenknecht (Die Linke) twitterde achteraf dat we al blij mochten zijn dat ze elkaar op het einde niet in de armen vielen.