Apple wint van Europese Commissie, maar voor hoe lang?

De liberale Eurocommissaris voor Mededinging Margrethe Vestager legde Apple Computer in 2016 een enorme boete op. Dit paste in het kader van de Franse GAFA-campagne (Google, Apple, Facebook en Amazon). Die maakte belastingontwijking van Amerikaanse technologische giganten tot een politiek thema. Het is echter ook een verkapte anti-Amerikaanse economische oorlog. De Europese Commissie verloor het Apple-proces in de rechtbank en ziet 13 miljard euro in rook opgaan.

Historische praktijken

Om te begrijpen waar het nu smadelijk verloren Apple-proces over ging, moet de lezer twee historische praktijken kennen. Ten eerste het lokken van bedrijven van buiten de Europese Unie naar lidstaten in de EU. Dat gebeurt via fiscale voordelen en kortingen op de sociale bijdragen. De EU gaf ten tweede daar altijd nog eens een dik pakket subsidies bovenop indien het om economische achterlopende regio’s ging. De Waalse Borinage, bijvoorbeeld. Zo kregen multinationals jarenlang subsidies om zich in Schotland te vestigen. Zodra echter Polen en andere ex-Warschaupactlanden toetraden ging die geldkraan dicht. De fabrieken verhuisden dan gewoon naar Polen, Hongarije of Slovakije.

Ierland als perifeer en straatarm land bleek echter perfect gelegen voor Amerikaanse bedrijven. Omwille van de taal (Engels), omwille van een kleiner tijdsverschil (5u met de oostkust van de VS) en omwille de sympathie die veel Amerikanen voor de Ierse zaak koesteren. De Ierse regering speelde dit spel altijd subliem. Ze wist naast zwaar door de EU gesubsidieerde fabrieken ook hoofdzetels aan te trekken. Dit dankzij fiscale competitiviteit. Enkel de Nederlanders konden wat dit fiscale aspect betrof wedijveren met de Ieren. Amsterdam huisvest dan ook tal van brievenbushoofdzetels. Door de winsten uit alle EU-landen te consolideren, betaalden de Amerikaanse multinationals amper belastingen in deze EU-lidstaten. Wat ze wel betaalden, verdween in de Ierse of Nederlandse staatskas. Uiteraard wekte dit veel afgunst en wrevel in andere lidstaten. En dan vooral in de grote en anti-Amerikaanse landen zoals Frankrijk en Spanje.

Deloyale praktijk is geïnstitutionaliseerd

Die eerste praktijk is ook gewoon deloyaal. Eigenlijk laat een lidstaat die deze multinationals aantrekt met parafiscale en sociale kortingen (bijvoorbeeld tien jaar geen werkgeversbijdrage betalen) gewoon de eigen bedrijven die geen multinational zijn, opdraaien voor de fiscale en vooral sociale kosten van de ‘nieuwkomers’. De Belgische werkgever (Vlaamse zowel als Waalse) bijvoorbeeld betaalt de sociale bijdragen bij wijze van spreken voor de vrijgestelden bij de coördinatiecentra van multinationals in het Brusselse Gewest. Maar betaalde dus ook jaren de kortingen gegeven aan General Motors in Antwerpen, Ford in Genk en Caterpillar in Gosselies bij Charleroi.

Het weerhield deze conglomeraten er echter niet van om toch internationaal te gaan shoppen. Na jaren van oneerlijke concurrentie en profiteren verkasten ze hun productie naar goedkopere EU-landen. Daar konden immers meer EU-subsidies gevangen worden (de nieuwe lidstaten met andere woorden). En door fiscale concurrentie waren er vaak ook weer fiscale rulings of gunstregimes van toepassing (o.a. de lage flattax in Slovakije, Roemenië en Tsjechië).

Zo draaide de tweede praktijk, bestaande uit EU-subsidies van het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) en van het Europees Sociaal Fonds (ESF), dus ook om het verschuiven van tewerkstelling en productie van de ene plaats naar de andere. Al naargelang waar de EU de meeste miljoenen euro’s beloofde. Aangezien bijna alle grote Amerikaanse industriële bedrijven reeds één of meerdere vestigingen hadden in de EU, leverde de operatie op EU-schaal nul komma nul extra tewerkstelling op. En ze verminderde het Europese bruto binnenlands product (BBP) a rato van de extra besparing.

Vakbonden en werkgeversorganisaties keken ander kant op

Europees Verbond van Vakverenigingen (EVV of Etuc) en de Europese industriëlen verenigd in Union des Industries des pays de la Communauté européenne (Unice) namen vreemd genoeg nooit stelling in tegen deze twee nefaste praktijken omdat ze het spel vrolijk meespeelden. De strijd tegen de fiscale optimalisatie kwam uit de koker van de almachtige communistische vakbond CGT in Frankrijk en dateert van na de bankencrisis en voor de pijnlijke afgang van de linkse president Hollande en de verkiezing van Emmanuel Macron. Na een uitvoerige campagne door linkse Franse activisten, die snel overgenomen werd door bijvoorbeeld 11.be in België en nadien zelfs door de Europese Commissie, startte de roep om de GAFA extra belastingen op te leggen ter compensatie van de ontweken belastingen.

Nadat zelfs Angela Merkel tijdens de verklaring van Meseberg in 2018 zich akkoord verklaarde met een Europese GAFA-belasting, besloot de Europese Commissie de fiscale voordelen die Apple in Ierland doorheen de jaren had ontvangen als illegale staatssteun te beschouwen. Ierland werd dus verplicht om Apple een belastingherziening van € 13 miljard op te leggen. Uiteraard waren noch Apple, noch de Ierse regering hiermee opgezet. De Ierse regering wilde ogenschijnlijk geen fiscale meevaller van € 13 miljard. Ze wisten uiteraard waarom.

Belachelijk lage belastingen

In Frankrijk leidde het ondertussen al tot een op 11 juli 2019 goedgekeurde wet Taxe GAFA. Sommigen spreken ondertussen al van GAFAM en voegen Microsoft toe aan het lijstje. Maar ook Uber, Tripadvisor, Booking.com, Airbnb enzovoort doen aan fiscale optimalisatie. Ook zij staan op de zwarte lijst van onder andere de Franse president Macron, diens minister van Financiën Bruno Le Maigre en uiteraard eurocommissaris Vestager. Net als Facebook heeft Apple zijn Europees hoofdkantoor te Dublin omwille van gunstige belastingdeals of rulings.

Vestager, die de fiscale jaloezie of naijver van de andere EU-lidstaten vertaalde in acties, vond dat Apple te hard profiteerde van die fiscale voordelen. Vestager sprak van ‘illegale staatshulp’ omdat de belastingen ridicuul laag waren in verhouding tot de geconsolideerde omzet. Vooral winst in de EU die naar Dublin ging om daar heel zuinigjes belast te worden. De Europese Commissie legde Apple daarom een boete op van € 13 miljard.

‘Political crap’

Apple-topman Tim Cook gewaagde van een schaamteloze ‘politieke drol’. Hij beloofde de Europese Commissie en keiharde juridische strijd tegen dergelijke onzin. Allereerst trok Apple naar het Hof van Justitie van de Europese Unie. In september 2019 kwam de zaak de eerste keer voor. Met het vonnis nr. 90/2020 : 15 juli 2020 wint Apple nu van de Europese Commissie. Het Hof oordeelt dat de Europese Commissie er niet in slaagde de ongeoorloofde staatssteun aan te tonen. Het integrale vonnis van 15 juli staat al online.

Uiteraard kan eurocommissaris Vestager dergelijke smadelijke nederlaag niet laten passeren. En machtige lidstaten zoals Frankrijk dulden dat allicht ook niet. In haar statement stelt Vestager dat alle mogelijke pistes zullen worden onderzocht. In complete tegenspraak met haar jarenlange beleid beweert de Europese Commissie nu dat elk bedrijf in elke lidstaat waar het actief is proportioneel belast dient te worden. Het zal Apple worst wezen, voor hen is dit onderwijl een principiële zaak want al sedert 2018 staat de fameuze € 13 miljard op een derdenrekening en daar zal ze blijven tot alle procedures voorbij zijn. De oorlogskas van Apple bedraagt een veelvoud van deze € 13 miljard.

Ondanks de geringe kans dat de Europese Commissie nog gaten kan schieten in de regels die ze zelf mogelijk maakte en nu omwille van politiek opportunisme ‘staatssteun’ noemt, zal Vestager waarschijnlijk een Don Quichote doen en tegen beter weten in doorzetten. Ondertussen mogen Google, Facebook en consoorten ook GAFA-belastingen verwachten in individuele lidstaten en op EU-niveau, want tijdens de Europese top van 17 en 18 juli te Brussel beslissen de regeringsleiders hierover. De Europese GAFAM-belasting zou één van de weinige zaken zijn waarover reeds een consensus bestaat.