Bedje gespreid voor AfD

De Duitse kiezers hebben de kaarten zo geschud dat bondskanselier Angela Merkel zich vertwijfeld zal afvragen hoe het nu verder moet. De Union, het verbond van de twee christendemocratische partijen CDU en CSU, lijdt een verlies van 8%; de SPD, haar sociaaldemocratische coalitiepartner, zakt naar een historisch dieptepunt van amper 21%. Die trekt haar conclusies uit de bittere nederlaag: doorregeren met de CDU/CSU in een Grote Coalitie (GroKo) zit er niet meer in. De SPD wil zich in de oppositie herbronnen. Een Grote Coalitie van de twee volkspartijen, zoals de afgelopen vier jaar, is om meerdere redenen niet graag gezien en geldt eigenlijk als een noodoplossing. Ze leidt immers tot een verwatering van het partijprofiel – daarvan kon zeker de SPD als juniorpartner van de CDU/CSU meepraten – en ze zorgt voor een versterking van de extreme randen. De links-radicale Die Linke behaalt 9% zonder dat ze daar veel moeite heeft voor moeten doen en de Alternative für Deutschland (AfD) — die nu eens als rechts-populistisch, dan weer als rechts-radicaal wordt bestempeld — was de laatste weken opnieuw beginnen groeien (na een eerdere terugval in het voorjaar).  Met 13% wordt ze de derde sterkste fractie in de Bondsdag.

Comeback

De tijd dat de christendemocraten en de sociaaldemocraten afwisselend konden regeren met behulp van een kleinere partner, zoals de liberale FDP, is voorbij in de Bondsrepubliek Duitsland. De liberalen beleven weliswaar met 10% een opmerkelijke comeback nadat ze vier jaar geleden de kiesdrempel van vijf procent niet hadden gehaald, maar dat helpt de verzwakte christendemocraten (33%) niet uit de brand. Bondskanselier Merkel (CDU) houdt slechts één optie over: in zee gaan met de liberalen en de groenen (een ‘Jamaïcacoalitie’ naar de respectievelijke partijkleuren zwart-geel-groen). De vorming van zo een brede coalitie, een ‘Breite Koalition’ (BreiKo), zal niet van een leien dakje verlopen. De posities van FDP en Groenen liggen ver uit elkaar. De liberalen zijn voor een strengere migratiewet,  de groenen willen nog verder gaan in de bescherming van het milieu.

‘Merkel opjagen’

De CSU, de Beierse zusterpartij van de CDU, is een coalitie met de groenen niet erg genegen. Merkel heeft zich altijd verzet tegen een door de CSU gevraagde ‘Obergrenze’, een beperking van het aantal vluchtelingen tot 200.000 per jaar, omdat ze de groenen niet wilde afschrikken als mogelijke coalitiepartner. Alexander Gauland, de topkandidaat van de AfD, zei kort na de bekendmaking van de exitpolls al dat zijn partij ‘Merkel zal opjagen’. De Union heeft bij de Bondsdagverkiezingen meer dan een miljoen kiezers verloren aan de AfD. Vele mensen, en niet alleen AfD-kiezers, hebben in enquêtes te kennen gegeven dat Merkel de zorgen in de bevolking omtrent de massale immigratie van de afgelopen twee jaar niet ernstig genoeg nam.  De CSU is dan ook bang om bij de deelstaatverkiezingen in Beieren in 2018 haar absolute meerderheid kwijt te spelen.

Strijd

Merkel moet dus met misnoegdheid in eigen rangen rekening houden, binnen de CSU, maar ook binnen de CDU. Vele partijvrienden verwijten haar met haar ‘wir schaffen das’ het bedje gespreid te hebben voor de AfD. Analisten spreken van een electorale aardbeving. Voor het eerst geraakte een partij rechts van CDU en CSU over de federale kiesdrempel. Nu de SPD in de oppositie gaat, ontbrandt er in het parlement weer een gezonde strijd tussen de christendemocraten aan de rechterkant en de sociaaldemocraten aan de linkerkant van het politieke spectrum. De macht van Merkel is getaand, maar misschien kan haar fractie door het nieuwe krachtenspel weer kiezers terugwinnen op de AfD.

(Deze ‘Blitz-Analyse’ van kort na de eerste prognoses van zondagavond verschijnt maandag ook in De Morgen.)