Op vraag van de Nationale Instelling voor Radioactief Afval en verrijkte Splijtstoffen (NIRAS) kwam er eindelijk een koninklijk besluit. NIRAS verwerkt via Belgoprocess in Dessel radioactief afval. Velen vreesden een dogmatische wet vanuit het kabinet van  minister Tinne Van der Straeten van energie. Een KB dat vooral veel deuren zou sluiten voor de berging van kernafval. Na publicatie bestudeert de sector het KB.

Op 22 november verscheen in het Belgisch Staatsblad een koninklijk besluit over een deel van de berging van radioactief afval. De wet en de gepubliceerde adviezen waren goed voor 187 pagina’s met soms nauwelijks begrijpbare tekst. Op 25 november stuurde het FANC (Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle) een persbericht uit dat even de puntjes op de i zette.

Geen honderdduizenden jaren

De publicatie in het Staatsblad kan als volgt samengevat. Het KB is in overeenstemming met met de richtlijn van Euratom (2011/70) en voldoet dus aan de regels van de Europese Unie. Dit gaat enkel over het beheer van radioactief afval type b en c. Dus hoog- en middel-actief afval.

Het KB voorziet berging type b binnen 50 jaar, en type c binnen 100 jaar. Dus niet de honderdduizenden jaren waarover minister van energie Tinne Van der Straeten zo graag mist verspreidt. Het KB voorziet eventueel in samenwerking met de buurlanden. Wat bestudeerd kan worden. Met Luxemburg bestaat al een overeenkomst. Voor de rest wordt niet gespecificeerd of de berging via diepe boorgaten ofwel in galerijen moet gebeuren. Belangrijk is dat oppervlakteberging wordt uitgesloten. Waar de hele sector voor vreesde, is dat in het KB frasen zitten die andere opties dan diegene die minister Van der Straeten en haar groene partij willen doordrukken, uitsluiten, omdat ze juridisch aanvechtbaar zullen zijn. Daarom is de eerste reactie van het FANC zo belangrijk. Wat zegt het FANC?

Reactie FANC

‘Verbruikte splijtstof en radioactief afval moeten zowel op korte als op lange termijn beheerd worden op een verantwoorde en veilige manier. Voor het beheer van hoogradioactief en/of langlevend afval is het FANC voorstander van diepe berging. Op 22 november 2022 koos ons land daar ook effectief voor. Hoewel het slechts gaat om een principebeslissing en alle details nog moeten worden uitgewerkt, beschouwt het FANC dit als een belangrijke stap. Doordat België een duidelijk standpunt over het beleid heeft ingenomen, kunnen er concrete pistes worden bestudeerd en wordt de verantwoordelijkheid niet doorgeschoven naar toekomstige generaties.’

Het FANC schetste de origine van het koninklijk besluit. Volgens het FANC kwam die er ‘op voorstel van NIRAS, de Nationale Instelling voor Radioactief Afval en verrijkte Splijtstoffen. NIRAS legde het principe van diepe berging van april tot juni 2020 ter consultatie voor aan de bevolking en aan een aantal bevoegde instanties, waaronder het FANC’. Het FANC gaf na analyse van het voorstel aan dat het achter het principe van diepe berging stond, maar had nog enkele inhoudelijke opmerkingen, die werden opgenomen in het uiteindelijke besluit.

Omkeerbaarheid van beslissingen

Innes Venneman, woordvoerder van het FANC, benadrukte dat dit een eerste stap is. De eerste dossiers die bij het FANC binnen moeten komen (alvorens een dossier voor een bergingsinstallatie kan worden opgestart) verwacht Venneman pas binnen een tiental jaar. Volgens Venneman is geen enkele optie uitgesloten qua internationale samenwerking.

Het FANC vraagt dat er stapsgewijs wordt gewerkt. Dat bij elke stap wordt nagegaan of aan alle voorwaarden is voldaan om naar een volgende stap over te gaan. Het FANC wees ook op het belang van ‘het participatief proces’. Met andere woorden een dialoog met alle betrokkenen en ‘met de burger in het bijzonder is een absolute voorwaarde voor dit project’.

Zeer belangrijk in de reactie van het FANC is de opmerking dat ‘Ten slotte is ook de omkeerbaarheid van eerder genomen beslissingen belangrijk volgens het FANC.’ Daarmee zegt het FANC dat op dit moment ‘diepe berging’ de veiligste oplossing is voor het beheer van hoogradioactief en/of langlevend afval, maar ‘mocht de wetenschap in de toekomst tot nog betere inzichten komen, dan moet het mogelijk zijn om die mee te nemen in de uiteindelijke beslissing’.

Definitie diepe berging

Venneman wees er terecht op dat het hoogradioactief en/of langlevend afval momenteel wordt opgeslagen in tijdelijke, bovengrondse installaties (o.a. in Doel en Tihange). ‘In oorlogssituaties zoals in Oekraïne houdt dat gevaren in.’ Het persbericht is  ook zeer duidelijk over de huidige gevaren in België: ‘Die zijn veilig, maar vormen geen definitieve oplossing. Ze zijn slechts bedoeld als overgangsmaatregel in afwachting van een berging.’

Voor het FANC is het koninklijk besluit van 22 november 2022 is dus een belangrijke stap, maar het benadrukt dat er nog geen enkele concrete beslissing is genomen. Bij toekomstige plannen voor een diepe berging zullen veiligheidsdossiers bij het FANC moeten worden ingediend. Pas wanneer het FANC daaruit kan besluiten dat het voorgestelde systeem veilig is, kan men overgaan tot een vergunningsprocedure. Het zal nog geruime tijd duren vooraleer er sprake zal kunnen zijn van een operationele bergingsinstallatie.

De Raad van State merkte in haar advies bij het KB wel op dat het begrip ‘diepe berging’ in de Belgische wetgeving niet bestaat en een definitie ontbreekt in zowel het Belgische recht als in de richtlijn van de EU.