Belgisch fiscale labyrint blijft ondanks hervormingsplan

Elk jaar worstelt de burger met het invullen van de belastingbrief die ten laatste rond 11 juli (de Vlaamse feestdag) ingediend moet worden via ‘Tax-on-web’. Sommige rubrieken moet je zelf invullen, zoals de hypotheeklening en het langetermijnsparen. Het blijft de verantwoordelijkheid van de burger dat alles juist is ingevuld. Vooral bij de hypotheekleningen is het een warboel door al de verschillende regimes die gedurende decennia eerst op federaal vlak en vervolgens in de diverse regio’s het levenslicht zagen. België op zijn best.

Ondemocratisch en inefficiënt

Het fiscaal stelsel is dus erg complex en ondoorzichtig. Men kan zich in die zin wel afvragen of het niet ondemocratisch is: als je het niet goed begrepen hebt en een fout in de aangifte begaan hebt die in je nadeel is, heb je pech. Je verliest geld. Maar als je een nalatigheid zou begaan die in je voordeel is, ook al is dit onbewust, dan kan je bij de ontdekking ervan steeds gesanctioneerd worden door de fiscus.

De fiscale druk in ons land was met 51% op de inkomens de hoogste in de OESO. Bij iedere loonsverhoging verdwijnt meer dan de helft in de zaken van vadertje staat. Maar juist daardoor ontstaan er in de marge allerlei mechanismen van voordelen in natura die een lagere aanslagvoet en sociale bijdragen tot gevolg hebben. We denken aan de maaltijd-, eco- en dienstencheques, maar vooral aan de bedrijfswagens. Er rijden er zo’n 100.000 rond in België. Ecologisch is dat een nadeel, hoewel de meesten geleidelijk overgaan op een elektrische wagen, maar het verhoogt nog wel de verkeerscongestie.

Diverse regimes

Qua belasting bestaan er diverse regimes: de personen- en vennootschapsbelasting, de consumptiebelasting (btw) en de vermogensbelasting. In ieder systeem bestaan er tal van aftrekmogelijkheden en uitzonderingsregimes. Sinds jaar en dag is er de vrijstelling van 980 euro rente op de spaarboekjes, maar de laatste 15 jaar was dat amper nuttig door de erg lage rente.

Ook werden steeds meer specifieke taksen ingevoerd, zoals bijzondere bijdrage op de sociale zekerheid. Recent kwam er de vliegtaks. Sinds een paar jaar kwam er ook moeizaam de effectentaks: het is de eerste stap naar een meerwaardebelasting op aandelen. Men vergeet hierbij wel dat er al talrijke vermogensbelastingen bestaan, waaronder successierechten, registratierechten, …

Auteursrechten

Er zijn ook nog de auteursrechten: voor de auteurs werd 15 jaar geleden een voordelig fiscaal systeem uitgewerkt. Maar zoals veel het geval is in België, wordt er weer misbruik van gemaakt. Zo deden zelfs de immobiliënkantoren er een beroep op, wanneer ze in de etalage van hun kantoor een beschrijving gaven van de woning of appartement die te huur of te koop staat. Het regime kende een exponentiële vlucht: van 108 miljoen euro in 2013 tot 465 miljoen euro in 2021.

Maar ook de fiscus is daar verantwoordelijk voor, daar ze in rulings er haar fiat aan gegeven heeft. Als alternatief voor een globale belastinghervorming (zie verder) wordt het gunstregime van de auteurs nu teruggebracht tot de essentie: IT-mensen, marketeers en architecten kunnen er geen beroep meer op doen. Onmiddellijk verkondigden de softwareontwikkelaars al het einde van hun beroep in België.

Moeizame bevalling

Dat toont aan dat een hervorming België heel moeilijk is. Niemand doet graag afstand van verworven rechten, en dan spreken we nog niet over de diverse politieke en communautaire tegenstellingen. Ieder fiscaal voordeel (net als elke subsidie) creëert nieuwe belangen voor mensen die profiteren van de complexiteit van het systeem: belastingconsulenten, maaltijd- en dienstenchequebedrijven, een toenemend aantal ambtenaren die alles moeten controleren… Het zijn allemaal groepen die baat hebben bij het in stand houden van de complexe en economisch inefficiëntie toestand. Er bestaat in het algemeen ook een diep wantrouwen tegenover de overheid: achter iedere hervorming vermoedt men een verborgen agenda die in het nadeel van de burger is.

De laatste fundamentele belastinghervorming dateert zo reeds van 1961, onder impuls van de toenmalige minister van Financiën Dries Dequae. Hij ging over tot het belasten van de samengevoegde inkomsten uit roerende en onroerende goederen en van de bedrijfsinkomsten, maar dat principe werd door de talrijke daaropvolgende regeringen meer en meer uitgehold.

Europese Commissie

Het jaarlijks economisch rapport van de Europese Commissie over België zegt dat de inefficiënte belastingen een van de Belgische kwalen zijn, naast de oplopende schulden, de hoge pensioenuitgaven, de royale werkloosheidsuitkeringen, het slabakkende onderwijs en de klimaatachterstand. Europa vraagt dan ook een serieuze belastinghervorming, die tot een vereenvoudiging leidt.

Net zoals de OESO stoort Europa zich aan het feit dat de belastingen op de huuropbrengsten veel te laag zijn: ze worden immers bepaald op het in de meeste gevallen fors ondergewaardeerde forfaitaire kadastraal inkomen. Dat wordt al lang voor de oudere woningen niet aangepast en enkel geïndexeerd. Maar iedereen weet dat de huizen- en huurprijzen de laatste 30 jaren fors gestegen zijn, terwijl de inflatie zelf laag bleef.

Een andere doorn in het oog van de Commissie is het feit dat de belastingaftrek voor de aankoop van een tweede woning blijft bestaan, terwijl in Vlaanderen die voor de aankoop van een eigen woning al sinds begin 2020 is afgeschaft. De absurditeit ten top. Het tweede verblijf betreft echter federale materie en de Franstalige liberalen verzetten er zich tegen. Bij de (halfslachtige) begrotingscontrole in oktober gingen ze eindelijk toch overstag en zou de lening voor een tweede verblijf vanaf 2024 geen belastingvermindering meer genieten.

Verdoken stijging van de belastingdruk

De regering gaat nu subtiel te werk om de belastingen te verhogen. In de fiscale reglementering staan er immers diverse inkomensdrempels die van belang zijn voor allerlei aftrekken. Wanneer die niet geïndexeerd worden, terwijl de inflatie 10% is, impliceert dit dat men relatief gezien minder kan aftrekken van de belastingen.

Ook als de belastingschalen niet geïndexeerd worden, doet zich iets soortgelijks voor. Men komt door de inflatie en de daaraan gekoppelde geïndexeerde hogere lonen, sneller in een hogere belastingschijf die tot meer inkomsten voor de staat leidt. De inflatie is dus niet steeds nadelig voor de staat. De btw-ontvangsten nemen ook toe, omdat ze geheven worden op hogere prijzen.

Internationaal

In het België is het aartsmoeilijk om tot een hervorming over te gaan, maar op internationaal vlak vond er toch een doorbraak plaats. Binnen de context van de OESO kwamen 130 van de 139 landen die deelnamen aan de onderhandelingen (waaronder Indië en China), overeen om de multinationals in de toekomst minstens 15% vennootschapsbelasting te laten betalen.

Het moet voorkomen dat grote bedrijven hun hoofdkantoor verhuizen naar laag belastende landen, en dat staten elkaar concurrentie aandoen door de vennootschapsbelasting steeds te verlagen. Zo moeten internationale bedrijven niet alleen belastingen betalen in hun thuisland, maar ook in de landen waar ze actief zijn. Deze maatregel heeft een grote impact op de techbedrijven zoals Apple, die nu dikwijls weinig of geen belastingen betalen in de landen waar ze actief zijn.

Hervorming onder Vivaldi?

In de regeringsverklaring van Vivaldi staat dat men tot een belastinghervorming wilt overgaan, waarbij arbeid veel minder belast zou worden. Men wilde zo arbeid interessanter maken, met als doel een werkzaamheidsgraad van 80% te bereiken in België, die slechts 65% bedraagt in Franstalig België. Om de wind uit de zeilen te nemen van dit zo delicate onderwerp werd er een expertencomité onder leiding van prof. Mark Delanote ingesteld.

Begin juli kwam Delanote met zijn visienota voor de lange termijn. Dit in tegenstelling tot de politici wiens tijdshorizon meestal beperkt is tot die van de volgende verkiezingen. Het werkstuk werd toen op het publieke forum direct afgeschoten door de Franstalige liberalen, en men kreeg de indruk dat al het dure werk direct voor de prullenmand bestemd was. Desondanks werden de meeste principes er toch van overgenomen in de fiscale blauwdruk van minister van financiën Van Peteghem een paar weken daarna.

Lastenverlaging op arbeid: 10 miljard euro

De belastingen op arbeid worden met 5% verlaagd, wat 10 miljard euro kost. Het voorstel beoogt een ‘dual income tax’: alle inkomsten uit arbeid worden progressief belast, terwijl de inkomsten uit vermogen onderworpen worden aan een vaste heffing. Dat gaat in tegen de (Franstalige) linkse coalitiepartners, die de inkomsten uit arbeid en vermogen samen progressief willen belasten.

De eerste fase van de fiscale hervorming zou er al in december komen, met een verhoging van de belastingvrije som van 9.270 naar 13.390 euro, naast eventueel een versterking van de werkbonus en het belastingkrediet voor de lage activiteitsinkomsten. De tarieven van de diverse belastingschijven blijven voorlopig onaangeroerd. In de toekomst zouden ze  elk wel met  5% verlaagd worden, wat in het voordeel van de hogere inkomens is. Nu beland je vanaf een jaarinkomen van 42.370 euro in de hoogste schijf van 50%,  maar de bedoeling is dat dit pas vanaf 84.740 euro zou zijn.

Afbraak heilige huisjes

Om die 10 miljard euro worden een reeks fiscale koterijen afgeschaft, wat tot vereenvoudiging leidt waardoor een kwart van de codes op de belastingbrief wordt geschrapt. De reële huuropbrengsten zouden nu belast worden aan 25% en dus niet meer op basis van het gedateerde kadastraal inkomen. Er komt ook een meerwaardebelasting van 15% op beursproducten en vastgoed buiten de eigen woning. Men zou wel het meerwaardeverlies in rekening kunnen brengen, wat de zaken wel ingewikkelder kan maken. Anderzijds wordt de roerende voorheffing verlaagd van 30 naar 25%, en komt er een vrijstelling voor de kleine spaarder.

Diverse fiscale gunstregimes zoals de eco- en cultuurcheques, cafetaria- en aandelenoptieplannen komen op de schop. Maar verrassing: de bedrijfswagens blijven buiten schot, net zoals de maaltijdcheques en het pensioensparen. Om budgetneutraal te blijven zouden de btw-tarieven van 6 en 12% samengebracht worden tot 9%. Van Peteghem rekent ook op terugverdieneffecten, omdat zijn plan werken aantrekkelijker maakt. Er zou ook een graduele CO2-heffing komen voor verschillende brandstoffen.

Conclusie

De bedoeling is zeker niet dat het tot een fiscale verlichting komt: de belastingdruk blijft dus erg hoog. Daarvoor zijn de overheidsfinanciën te slecht. Het gaat vooral om een taxshift van arbeid naar vermogen en consumptie. Een groot deel van Franstalig België heeft dan nog minder argumenten om niet te willen gaan werken.

Op basis van wat hierboven gezegd werd, kan je de indruk hebben dat het plan oplapwerk is, maar er steekt wel duidelijk een visie achter. De uitvoering zal echter nog jaren in beslag nemen. Dat wil zeggen dat andere regeringen er zich mee zullen moeten bezig houden, en ze kunnen natuurlijk een andere politiek hebben. Daarbij heeft België in de laatste decennia reeds ruimschoots aangetoond dat het niet meer kan overgaan tot diepgaande hervormingen, tenzij als de nood het hoogst is. Er is dus een grote kans dat het globale plan een doodgeboren kind blijft, en dat de huidige fiscale poespas blijft bestaan. De talrijke belastingconsulenten zullen er zeker garen uit kunnen spinnen.