Belgische brocante

Misschien is deze verjaardag de lezer ontgaan, maar in 1971 werd de eerste ‘Cultuurraad voor de Nederlandse cultuurgemeenschap’ geïnstalleerd, met maar liefst 213 leden. 213! Dat was ons eerste Vlaamse parlement. Het had niets te zeggen, en dat was ook de bedoeling. Het was het begin van het Belgische federalisme, zegt men. De organisatoren van het evenement hadden me uitgenodigd om een gesprek te ‘modereren’ tussen drie specialisten van het federalisme: een Duitser, een Brit en een Belg. Dit lijkt het begin van een klassieke mop. Goed dan, luister.

Vergelijkend federalisme
Een Duitser, een Brit en een Belg zaten eens samen in een panel op een colloquium, waar ze werden geacht op mijn vriendelijk aanmoedigende vragen te antwoorden, opdat het publiek alzo een beter zicht zou krijgen op de gelijkenissen en verschillen tussen verschillende soorten federalisme. Dat was de bedoeling: vergelijkend federalisme. Daar kunnen wij in Vlaanderen immers wat van leren.

En wat bleek? Dat er wel degelijk verschil op zit. Neem nu de uitgangssituatie. Groot-Brittannië was tijdens de imperialistische periode echt een United Kingdom. Het werd ‘verenigd’ door verovering van Wales en Ierland, en door soevereiniteitsafstand van Schotland, maar een unie bestaat nu eenmaal uit onderdelen – tot op vandaag, zoals blijkt. De geschiedenis van de zeer onafhankelijke Duitse Länder bepaalt het huidige diepe federalisme aldaar. Maar België is de enige staat van de drie, die als diep unitaire staat – en veel te laat – is begonnen. Een anomalie van bij het begin.

Coöperatief of competitief
Vervolgens leerde ik, al vragen stellende, dat er in Duitsland nu al decennia een serieuze en legitieme discussie woedt over de keuze tussen een coöperatief of een competitief/concurrerend federalisme. Nu eens haalt de ene optie het, dan weer de andere. Gebaseerd op nuchtere discussies. Maar in België had eerst Leterme de discussie vergiftigd door de Vlamingen vermanend te beleren over wat hij samenwerkingsfederalisme noemde (volgens hem de enige moreel juiste keuze). En dan had Di Rupo het klaargespeeld om in zijn twaalf ‘balises’ (nog voor de bevoegdheidsverdelingen) te laten stipuleren dat competitief federalisme een soort misdaad tegen de Belgische menselijkheid was.

Dan leerde ik ook, het kon niet op, over asymmetrische modellen. Het meest symmetrische federalisme zit duidelijk in Duitsland, en dat verwondert niet want ze zitten daar ook zo in elkaar. Nogal asymmetrisch gaat het er aan toe in Groot-Brittannië, omdat Schotland, Noord-Ierland en Wales zich telkens anders tot Westminster verhouden. Om maar een voorbeeld te geven: Schotland heeft een heus parlement (heropgericht sinds de Union Act met Engeland in 1707); Wales daarentegen heeft ‘slechts’ een Assembly, zoiets als die Vlaamse cultuurraad van veertig jaar geleden. En super-asymmetrisch gaat het eraan toe in België, door de situatie met de gemeenschappen en de gewesten. Voor sommigen is deze asymmetrie een argument om de Vlaamse Gemeenschap af te schaffen.

Bric-à-brac
Allemaal nuttig om weten, tot het woord bric-à-brac er uit rolde, tot consternatie van enkele Vlaamse belgicisten in de zaal. Het is nochtans een Frans woord dat ook goed Nederlands en goed Engels is, zeer geschikt voor een veeltalig colloquium. Zulke woorden gebruik ik graag, er is weinig uitleg bij nodig, en iedereen verstaat ze, ook de aanwezige Duitser. Het beschrijft heel goed hoe de meeste federalismen zijn ontstaan: tegen de goesting van het centraliserende gezag, met horten en stoten, halfslachtig, zonder visie. Zoals in een brokkenhuis, met veel brocante, cumulatief, zo is het gegaan. In Duitsland niet, daar zijn ze systematisch, maar in Groot-Brittannië en België zeker wel.

Vooral bij ons. Dat leert ons het vergelijkend federalisme. Daarom is zo’n colloquium nuttig en heilzaam. Het modelfederalisme à la Belge is een leugen. Veertig jaar sabotage van het autonomiestreven. Veertig jaar atomisering van bevoegdheden. Vandaag federale staatssecretarissen met bevoegdheden die al lang elders liggen. Belgisch federalisme: bric-à-brac in zijn ontstaan, bric-à-brac in zijn verloop, bric-à-brac straks in zijn uitverkoop. Spijt me niks.