Bernie Sanders werd genegeerd, weggelachen of gekopieerd, maar zelden bevochten. De gevolgen laten zich voelen: Sanders op kruissnelheid naar het Witte Huis. Daarmee vertoont Sanders kandidatuur gelijkenissen met die van Donald Trump in 2015 en 2016.

Niemand wint Iowa

De reguliere krantenkoppen die u leest spreken over een overwinning van Pete Buttigieg in de dunbevolkte staat Iowa. Cijfermatig is dit niet verkeerd. Het klopt dat Buttigieg, op het moment van dit schrijven, het hoogste aantal state delegate equivalents (don’t ask) binnenrijft. Sanders leidt voorlopig in het ruwe stemmenaantal (‘popular vote’) en kan zo beweren dat hij de werkelijke winnaar van de avond is. Joe Biden struikelde in Iowa en haalt amper 13% van de stemmen en wordt pas vierde (!), ongezien voor een voormalige vicepresident.

Buttigieg werd door de enorme chaos die gepaard ging met de verslaggeving van de resultaten zijn grote overwinningsspeech ontzegd. Iowa is een kleine staat en wie het meeste stemmen of delegates binnenhaalt, is van ondergeschikt belang. Van primordiaal belang is de Iowa bump: een (gepercipieerde) overwinning in Iowa kan de bijzondere kracht gekend als ‘momentum’ oproepen. Een nationaal uitgezonden toespraak op caucusavond, een week lang media aandacht in aanloop naar de New Hampshire primary, donateurs die overlopen van slecht presterende kandidaten naar de overwinnaar en een verenging van het aanbod aan kandidaten (en dus concurrenten). Buttigieg wordt dit alles ontzegd door het geklungel van de Democratische partij van Iowa. Combineer dit met de saturatie van de nieuwsuitzendingen en kranten met de vrijspraak van Donald Trump en zijn State of the Union speech, en het zou wel eens de doodsteek kunnen zijn voor zijn kandidatuur.

Donald Trump wint Iowa

De werkelijke winnaar is Donald Trump. De Democraten die het Amerikaanse volk willen overtuigen dat zij de leiding verdienen over de veiligheid en gezondheid(zorg) van de modale Amerikaan, moeten de strijd aangaan met de perceptie dat zij er niet in slagen een eenvoudige voorverkiezing te organiseren in een staat waar amper 170.000 Amerikanen aan deelnamen. Dit argument is natuurlijk intellectueel niet helemaal eerlijk, maar wees er maar zeker van dat Trump en zijn plaatsvervangers deze blamage zullen uitmelken voor wat ze waard is.

Het aantal kiezers is trouwens het tweede probleem: de opkomst (‘turnout’) lag laag. Te laag. Een hoge opkomst zou een indicatie zijn dat de Democratische partijbasis gemotiveerd is om president Trump in november een pijnlijke nederlaag toe te dienen. Maar die 170.000 ligt zo’n 70.000 onder het record van 2008 toen Barack Obama de gekende formules van tafel veegde en ongeveer op het niveau van 2016 toen Hillary Clinton won maar Iowa verloor aan Trump in de uiteindelijke presidentiële stembusslag.

Schouderklopjes tot in het Witte Huis

Bij de Democraten staat Bernie Sanders er het beste voor na dit electoraal schouwspel. We spoelen terug naar 2015. Donald Trump, zakenman uit New York met wisselend succes en reality tv-ster, kondigt na een ritje op zijn gouden roltrap in Trump Tower aan dat hij de nieuwe leider van de Vrije Wereld wil worden. De Republikeinse politieke elite en donorklasse wuift zijn campagne initieel weg als quantité négligable: een stunt van een even mediageile als politiek onervaren blaaskaak.

Toen het succes in de peilingen van Trump aanhield en hij dan toch geen non-factor bleek te zijn voor het electoraat, leek er een consensus te ontstaan onder verschillende kandidaten dat een rechtstreekse aanval op de vastgoedmagnaat onverstandig zou zijn. Trumps kandidatuur zou uiteindelijk imploderen onder het aanzienlijke gewicht van haar bezieler, en wanneer dit gebeurde was het van kapitaal belang dat een kandidaat klaarstond om de gedesillusioneerde Trump aanhangers met open armen te ontvangen.

Anti-establishment gevoelens

De MAGA-petjes dragende fans konden niet tot vijand worden gemaakt en dus moest hun leider met de nodige au serieux behandeld worden. De modus operandi van Trumps oppositie kan als volgt worden samengevat. Trump stuurde een stelling de wereld in die in meer normale omstandigheden op hoongelach zou worden onthaald. Zijn tegenstanders, als aasgieren cirkelend rond diens kandidatuur, volgden gedwee, hem ondertussen complimenterend dat hij ‘de vinger op de zere plek legt’ en ‘het politieke establishment wakker schudt’. Toen datzelfde establishment doorhad dat deze strategie niets opleverde en de vastgoedontwikkelaar de voorverkiezingen in staat na staat won, bleek het al te laat. Conservatief Amerika gaf hem al schouderklopjes gevend een vrijgeleide naar de nominatie, en, in tweede instantie, het Witte Huis.

De anti-establishment gevoelens situeerden zich in 2016 niet enkel aan de rechterzijde van het politieke spectrum, maar ook aan de linkerzijde. Ei zo na werd Hillary Clinton in 2016 vanaf haar linkerflank op snelheid gepakt door senator Bernie Sanders, een zelfverklaarde ‘democratisch socialist’ uit Vermont. Tot niet zo lang geleden was dergelijke omschrijving politieke zelfmoord buiten het zeer liberale (in de zin van linkse) Vermont: in de VS wordt het onderscheid tussen ‘socialisten’ en ‘communisten’ immers niet gehanteerd. Vergelijk het met de toegeving van Conner Rousseau dat hij meer sympathie heeft voor het Stalinistisch gedachtegoed dan voor het kaviaarsocialisme waar de sp.a de laatste 20 jaar mee werd geassocieerd.

Sanders de luis in de pels van Clinton

Clinton zag zich geconfronteerd met een gelijkaardig dilemma als de gevestigde orde van de Grand Old Party. De first lady van Bill Clinton en voormalig minister van Buitenlandse zaken onder Barack Obama werd door haar voornaamste potentiële tegenstrevers, waaronder Joe Biden, een vrijgeleide naar de nominatie gegeven. Geen noemenswaardige tegenstanders gooiden hun hoed in de ring. Sanders werd zeker onder die noemer van ‘niet noemenswaardig’ gebracht toen hij zijn kandidatuur lanceerde.

Net als Trump werd hij genegeerd en vervolgens weggelachen. Het enorme aantal jonge, enthousiaste mensen dat hij op de been kreeg voor zijn campagnetoespraken werd afgedaan als een fenomeen van voorbijgaande aard. Sanders werd op pensioenleeftijd gezien als the hot new thing  binnen de Democratische partij: een leuke flirt maar niet meer dan dat. Uiteindelijk zouden de Democratische kiezers naar de veilige, vertrouwde Clintonstal terugkeren. Dat deden ze niet. Sanders zou de Iowa caucus verliezen met slechts 0,2% van de SDE’s. In New Hampshire, de volgende voorverkiezing op de agenda, verpletterde hij Clinton met een marge van meer dan 20%.

Uiteindelijk zou Clinton de Democratische voorverkiezingen winnen, onder meer omwille van haar electorale sterkte onder Afro-Amerikanen. Clinton haalde 80% van de ‘zwarte stem’ binnen waardoor ze Sanders het nakijken gaf in de Zuiderse staten. Maar de basis was wel gelegd voor een herkansing in 2020.

Lippendienst

Een van de meest opvallende aspecten aan de begindagen van de Democratische voorverkiezingen van 2020 was de beperkte waarde die de media en het Democratische establishment hechtten aan Sanders’ tweede poging. Het succes van Sanders’ campagne vier jaar voordien was niet zozeer het gevolg van de aantrekkingskracht van de mens en politicus Bernie Sanders, maar wel van een verkeerde inschatting van de tijdsgeest en een onderschatte afkeer van Hillary Clinton onder progressieve activisten die op partijcongressen en sociale media de boventoon voeren. Lippendienst bewijzen aan Sanders ideeën zou volstaan om zijn schare aanhangers te overtuigen hem te laten vallen. Presidentskandidaten die voor het merendeel van hun professionele of politieke carrière gekend stonden als centrumlinks, begrepen vanwaar de wind waaide en pasten hun ‘overtuigingen’ overeenstemmend aan.

Maar het is Sanders die al decennia op dezelfde nagels hamert, zoals de noodzaak van een transitie naar een door de overheid gerunde gezondheidszorgverzekering. Al die jaren kon hij evenwel op weinig bijval rekenen in het Congres. Sanders pleidooien werden afgedaan als extreemlinks gekwaak dat, moest het door de nationale partij worden overgenomen, zou leiden tot electorale irrelevantie van de oudste partij van de VS. Het is die authenticiteit en consistentie die Sanders evenwel een geloofwaardigheid bezorgt in de ogen van vele Amerikanen die de mooie praatjes van beroepspolitici kennen en hen niet langer vertrouwen.

Genegeerd in Washington, geliefd in de straat

Net zoals het geval was bij Donald Trumps kandidatuur in 2015 en 2016 weten zijn tegenstanders geen raad met zijn blijvende populariteit. Dat Sanders op verschillende momenten in 2019 doodverklaard werd, was prematuur. Zoals uit de peilingen bleek, moest hij geregeld inleveren voor meer ervaren of ‘hippere’ kandidaten als Joe Biden, Pete Buttigieg, Kamala Harris of Elizabeth Warren. Tegelijkertijd kon hij genieten van een enthousiaste harde kern die niet van zijn zijde wou wijken en zijn campagnekoffers bleef vullen met miljoenen dollars.

Op geen enkel moment zakte zijn aanhang onder de 15 %, terwijl de fluctuaties bij zijn tegenstanders veel meer uitgesproken waren. Zijn aanhang is ‘hard’ (‘hard’), die bij zijn tegenstanders veel ‘zachter’ (‘softer’). Door nooit aangemerkt te worden als de front runner, kon hij ook lang onder de radar vliegen en kwam hij nooit echt in het vizier van zijn tegenstanders of de media.

Salonfähig

Ondertussen hielpen de tegenstanders en de media wel om Sanders en zijn ideeën salonfähig te maken. Centrumlinkse politici en media vermeden iedere frontale aanval op de democratische socialist uit Vermont uit angst voor de toorn van zijn aanzienlijke aanhang. Net als Trump, werd Sanders op de schouder geklopt omdat hij zorgde voor ‘meer enthousiasme’ onder het Democratische electoraat. Hij was de ‘megafoon’ voor een onderklasse waarvoor opwaartse sociale mobiliteit uitgesloten leek.

Door Sanders sinds de presidentsverkiezing van 2016 met zijden handschoenen aan te pakken, konden zijn tegenstanders in 2020 geen coherent antwoord formuleren op de vraag waarom niet Sanders, maar wel een van hen de Democratische presidentskandidaat moest worden. Wanneer de premisse wordt aanvaard dat de Verenigde Staten in se een land is van uitbuiting en discriminatie (zoals Sanders beweert), is het moeilijk te verdedigen waarom Sanders retoriek van ‘revolutie’ en ‘radicale transformatie’ overdreven is. Desperate times call for desperate measures. Het Democratische establishment heeft zo, ongewild, Sanders’ presidentiële bedje gespreid.