Blijft Angela Merkel de stalen kanselier?

De sociaal-democraten dromen nu al van een machtswissel in Berlijn, maar de christen- democratische bondskanselier wil er niet zo gauw het bijltje bij neerleggen

Het sociale geweten van de Bondsrepubliek’, zo noemde een gewezen minister-president de Duitse deelstaat Noordrijn-Westfalen (NRW). Het ‘Land’ van staal en kool leende zijn naam aan het ‘Rijnlandmodel’ dat het kapitalisme een sociaal gezicht diende te geven.

Het federale Duitsland loopt met zijn 16 deelstaten een ware verkiezingsmarathon. De ene deelstaatverkiezing volgt op de andere, maar naar geen enkele werd met zoveel spanning uitgekeken als naar die van gisteren in NRW, een deelstaat met de omvang van België en met een bevolking van 18 miljoen mensen, bijna een kwart van alle Duitsers. Nieuwe verkiezingen waren noodzakelijk geworden nadat de rood-groene minderheidsregering van minister-presidente Hannelore Kraft (SPD) bij de stemming over de begroting in maart was gevallen.

Regeringsvorming in Düsseldorf, de regionale hoofdstad aan de Rijn, zendt ook altijd signalen uit naar de federale regering in Berlijn. Kan de zwart-gele coalitie van christendemocraten en liberalen op federaal vlak onbezorgd verder regeren nu de CDU een bittere nederlaag leed in de deelstaatverkiezingen? Welke weerslag heeft een andere coalitie in Noordrijn-Westfalen op het functioneren van de huidige Bondsregering? Welke perspectieven dienen er zich nu aan voor de ‘Day After’ bij de federale parlementsverkiezingen in september 2013?

De uitspraak over ‘het sociale geweten’ stamt oorspronkelijk uit de mond van een christendemocraat, maar paste nu zeker goed in de kraam van de sociaaldemocraten (SPD). In Duitsland en elders in Europa draait alles om sociale kwesties, om bezuinigingen, groei en werkloosheid. De verleiding voor de SPD was en is dan ook groot om de verkiezing in NRW tot een test van de zwart-gele federale regering te maken. Precieser: een test van de bezuinigingskoers die kanselier Angela Merkel (CDU) vaart. De Duitse sociaaldemocraten zagen de overwinning van hun geestesgenoot François Hollande bij de Franse presidentsverkiezingen als een teken aan de wand. Misschien valt ‘le changement’ in Parijs te vertalen als ‘der Wandel’ in Berlijn?

SPD en Groenen voelen zich gesterkt door hun overwinning in NRW. Kraft genoot een bonus als populaire minister-presidente, haar christendemocratische uitdager maakte veel fouten. Het succes van de Piraten gaat ten koste van de radicale Linke, niet van de Groenen. De liberale FDP beleeft een comeback. Volgens eigen zeggen omdat de kiezer de ‘rood-groene schuldenpolitiek’ niet meedraagt en de CDU eventueel bereid was om als juniorpartner van de SPD mee te regeren.

Rood en Groen hebben nu al een meerderheid in de Bondsraad, de deelstatenkamer, en gebruiken die om bepaalde plannen van zwart-geel, zoals voor een belastingverlaging afgelopen vrijdag, te blokkeren. De sociaaldemocraten koesteren nu de hoop om ook de Bondsdag, het federale parlement, in hun greep te krijgen. Ze zijn de oppositiekuur in Berlijn beu, ze willen weer echt aan het federale regeringsroer zitten. Rood-Groen in NRW signaleert Berlijn dat er ook federaal een andere coalitie denkbaar is. De christendemocraten beseffen dat een goede uitslag in 2013 niet zal volstaan om federaal aan zet te blijven.

De sociaaldemocraten vragen zich af of ze Merkel nog voor 2013 klem kunnen rijden? Helpt de uitslag van deze deelstaatverkiezingen de SPD in haar kritiek op de Europapolitiek van de kanselier, meer bepaald waar het gaat om het begrotingspact? Merkel wil voor het zomerreces zowel het Europese Stabiliteitsmechanisme (ESM) als het begrotingspact erdoor krijgen in de Bondsdag. Daar heeft ze een tweederdemeerderheid voor nodig, dus ook de stemmen van SPD en Groenen die federaal in de oppositie zitten. De sociaaldemocraten willen het ESM best goedkeuren voor het reces, maar zouden de stemming over het begrotingspact liever in november laten plaatsvinden. In de hoop dat Hollande ondertussen op Merkel zou inpraten om het pact bij te stellen. De SPD wil haar goedkeuring ook koppelen aan een belasting op financiële transacties, maar die strategie houdt een groot gevaar in voor haar. Ze zou door de CDU wel eens aan de wand kunnen worden genageld als een partij die politieke spelletjes speelt en geen acht slaat op een Europese bezuinigingspolitiek waarachter toch nog altijd de meerderheid van de Duitse bevolking staat. Merkel lijkt hier ongenaakbaar. De verkiezingen in NRW zijn belangrijk voor NRW, zei ze al op voorhand, ‘niets meer en niets minder’. Volgens enquêtes was de verkiezing slechts voor 15 procent van de kiezers een test van haar Europapolitiek.

De sociaaldemocraten dromen al van de machtswissel in Berlijn, maar de christendemocratische kanselier wil er niet zo gauw het bijltje bij neerleggen. Ze hult zich in een pantser waarop onheilstijdingen uit de deelstaten afketsen. Met Bismarck hadden de Duitsers een ijzeren, met Merkel hebben ze een stalen kanselier. Maar van roestvrij staal is dat pantser nu ook weer niet.